پرسش۱۶: ابلیس از ملائکه است یا از جنّیان؟

سؤال/جواب۱۶: 

ابلیس از ملائکه است یا از جنّیان؟

سؤال/ ١٦: هل إبليس من الملائكة أم من الجن؟

پرسش ۱۶: ابلیس از فرشتگان است یا از جنّیان؟

الجواب: إبليس (لعنه الله) من الجن ([206])، ولكن نتيجة عبادته ارتقى حتى أصبح من الملائكة فالجن يرتقون بالعبادة وطاعة الله حتى يصبحون ملائكة. ولكن في النهاية تمرّد إبليس (لعنه الله) على أمر الله نتيجة (الأنا) فهوى في قعر الجحيم ، ولذلك فالقرآن مرة يعبر عن إبليس أنه من الملائكة ([207])، ومرة أنه من الجن ([208]). وأمير المؤمنين (ع) يعبر عنه بأنه مَلَك في خطبته القاصعة ([209]).

پاسخ: ابلیس (لع) از جنّیان است([210]) ولی به خاطر عبادتش ارتقا یافت تا این‌که در زمره‌ی فرشتگان درآمد. جنّیان با عبادت و اطاعت خدا ارتقا پیدا می‌کنند تا این‌که جزو فرشتگان می‌شوند. ولی در نهایت، ابلیس (لع) به خاطر انانیّت (منیّت) از امر خدا سرپیچی کرد و به قعر جهنم سقوط نمود. از همین‌رو قرآن یک‌بار ابلیس را از فرشتگان می‌خواند([211]) و بار دیگر از جن. ([212]) امیر‌المؤمنین(ع) در خطبه‌ی قاصعه از او به مَلَک تعبیر نموده است. ([213])

والاثنان ([214]) صحيح في مرحلة ما قبل الأمر بالسجود لآدم ، باعتبار النظر إلى ما وصل إليه إبليس ، وباعتبار أصل إبليس ( لعنه الله ) .

در مرحله‌ی پیش از صادر شدن فرمان به سجده بر آدم، با توجّه به آن‌چه ابلیس به آن رسید و با توجّه به اصل ابلیس (لع) ، هر دوی این‌ها صحیح است.([215])

******

1- عن جميل بن دراج ، عن أبي عبد الله (ع) قال: سألته عن إبليس أكان من الملائكة؟ وهل كان يلي من أمر السماء شيئاً؟ قال: ( لم يكن من الملائكة، ولم يكن يلي من السماء شيئاً، كان من الجن وكان مع الملائكة، وكانت الملائكة تراه أنه منها، وكان الله يعلم أنه ليس منها، فلما أمر بالسجود كان منه الذي كان) بحار الأنوار : ج11 ص119.

[207]- قال تعالى : (وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيس …) البقرة : 34.

[208]- قال تعالى : (… إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّه …) الكهف : 50.

[209]- قال (ع) : (... فاعتبروا بما كان من فعل الله بإبليس إذ أحبط عمله الطويل وجهده الجهيد، وكان قد عبد الله ستة آلاف سنة لا يدرى أمن سني الدنيا أم من سني الآخرة عن كبر ساعة واحدة، فمن بعد إبليس يسلم على الله بمثل معصيته؟ كلا، ما كان الله سبحانه ليدخل الجنة بشراً بأمرٍ أخرج به ملكاً ...) نهج البلاغة : الخطبة (192) المعروفة بالقاصعة.

[210]- از جمیل بن درّاج از ابو عبدالله(ع)  روایت شده است: از ایشان (ع) درباره‌ی ابلیس پرسیدم که آیا از ملائکه بود؟ و آیا چیزی از امر آسمان‌ها می‌دانست؟ فرمود: «از ملائکه نبود و چیزی از آسمان‌ها نمی‌دانست. او از جنّیان و همراه با ملائکه بود و ملائکه او را گویی از خود می‌دیدند در‌حالی‌که خداوند آگاه است که از آن‌ها نبود. پس هنگامی‌که به سجده کردن امر شد، از او سر زد آن‌چه سر زد». بحار الانوار: ج 11 ص 119.

[211]- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ و چون به فرشتگان گفتيم: آدم را سجده کنيد، همه سجده کردند جز ابليس....﴾ (بقره: 34).

[212]- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿.... جز ابليس که ازجن بود و از فرمان پروردگارش سربرتافت....﴾ (کهف: 50).

[213]- امیر‌المؤمنین (ع) می‌فرماید: «.... پس عبرت گيريد از آن‌چه خداوند با ابليس كرد: كار طولانى، تلاش سخت و بندگى شش هزار سالهاش را كه روشن نيست بر حسب سال‌هاى اين جهان برآورد شده است يا سال‌هاى جهان ديگر در برابر ساعتى تکبّر ورزیدن، پوچ ساخت. پس از ماجراى ابليس، با گناهى همسنگ او، كيست كه از عذاب الهى رهايى تواند؟ هيچ‌كس! خداوند سبحان هرگز انسانى را با گناهى كه مَلَکی (فرشتهاى) را با آن گناه بيرون راند، به بهشت اندرون نبرد....». نهج البلاغه: خطبه‌ی 192 معروف به قاصعه.

[214]- أي : التعبير عن إبليس (لعنه الله) في القرآن بأنه من الجن وأنه من الملائكة.

[215]- یعنی این‌که تعبیر قرآن به اینکه ابلیس لعنت الله از جن بود و از ملائکه نیز بود.