۷- احکام مربوط به مِنا پس از بازگشت

القول: في الأحكام المتعلقة بمنى بعد العود

۷- احکام مربوط به مِنا پس از بازگشت

وإذا قضى الحاج مناسكه بمكة من: طواف الزيارة، والسعي، وطواف النساء، فالواجب العود إلى منى للمبيت بها. فيجب عليه أن يبيت بها ليلتي الحادي عشر والثاني عشر، فلو بات بغيرها كان عليه عن كل ليلة شاة، إلا أن يبيت بمكة مشتغلاً بالعبادة، أو يخرج من منى بعد نصف الليل بشرط أن لا يدخل مكة إلا بعد طلوع الفجر. ولو بات الليالي الثلاث بغير منى لزمه ثلاث شياة إن كان ممن غربت عليه الشمس في الليلة الثالثة وهو بمنى، أو من لم يتق الصيد والنساء لأن هؤلاء يجب عليهم المبيت في منى ليلة الحادي والثاني والثالث عشر.

وقتی حاجی مَناسِکش (اعمالش) -یعنی طواف زیارت و سعی و طواف نسا‌-را در مکه به پایان رساند واجب است به منا برگردد و شب را در آنجا بماند. واجب است شب یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه را در منا بماند و اگر آن دو شب را در جای دیگری بگذراند به‌عوض هر شب یک گوسفند قربانی ‌کند، مگر اینکه آن دو شب را در مکه و مشغول عبادت بوده باشد، یا پس از نیمه‌شب از منا خارج شود، البته به‌شرط اینکه بعد از طلوع فجر وارد مکه شود. اگر شب‌های سه‌گانه را در جایی غیر از منا بگذراند، چنانچه از کسانی باشد که غروب شب سوم را در منا هستند^([116]) یا کسانی که نمی‌ترسند مبتلا به صید و یا ارتباط با زنان گردند([117])، قربانی‌کردن سه گوسفند بر عهده‌اش واجب می‌شود، زیرا بر این افراد واجب است شب یازدهم و دوازده و سیزدهم ذی‌حجه را در منا بگذرانند.

ويجب أن يرمي كل يوم من أيام التشريق الجمار الثلاث كل جمرة سبع حصيات، ويجب هنا - زيادة على ما تضمنته شروط الرمي - الترتيب: يبدأ بالأولى، ثم الوسطى، ثم جمرة العقبة، ولو رماها منكوسة أعاد على الوسطى وجمرة العقبة.

واجب است در هرروز از ایام تشریق (روز یازدهم، دوازده و سیزدهم ذی‌حجه) رمی جمرات سه‌گانه را انجام دهد و به‌سوی هرکدام هفت سنگ‌ریزه پرتاب نماید و در اینجا -‌علاوه بر آنچه قبلاً به‌عنوان شروط رمی گفته شد- ترتیب نیز واجب است. به این شکل: از جمرۀ اول آغاز کرده، سپس جمرۀ وسطی و بعدازآن جمرۀ عقبه را رمی می‌کند و اگر معکوس انجام داد (یعنی جمرۀ اول را در انتها رمی نمود) به‌سوی جمرۀ وسطی برمی‌گردد و دوباره رمی می‌کند و سپس جمرۀ عقبه را رمی می‌کند.

ووقت الرمي ما بين طلوع الشمس إلى غروبها، ولا يجوز أن يرمي ليلاً إلا لعذر كالخائف والمريض والرعاة والعبيد.

وقت رمی از طلوع تا غروب خورشید است و جایز نیست در شب رمی کند، مگر اینکه عذری داشته باشد، مثل کسی که ترسان، بیمار، چوپان و یا از بردگان است.

ومن حصل له رمي أربع حصيات، ثم رمى على الجمرة الأخرى حصل بالترتيب فيعود إلى المتقدمة ويتم رمي ثلاثاً ويصح رميه. ولو نسي رمي يوم قضاه من الغد مرتباً بالفائت، ويعقب بالحاضر. ويستحب أن يكون ما يرميه لأمسه غدوة ، وما يرميه ليومه عند الزوال.

کسی که چهار سنگ‌ریزه به سمت یک جمره پرتاب کرده، بعد به‌سوی جمرۀ بعدی رفته، ترتیب را رعایت کرده است، فقط باید بازگشته، به همان ترتیب سه سنگ باقیمانده را پرتاب کند و رمی او صحیح است.

اگر رمی یک روز را فراموش کرده باشد، فردای آن روز قضای آن را به‌جا می‌آورد، البته به ترتیب (رمی قضا شده را اول انجام می‌دهد) و سپس رمی روز جاری را به‌جا می‌آورد. مستحب است رمی مربوط به روز گذشته را در ابتدای صبح و رمی روز جاری را هنگام ظهر انجام دهد.

ولو نسي رمي الجمار حتى دخل مكة رجع ورمى، فإن خرج من مكة لم يكن عليه شئ إذا انقضى زمان الرمي، فإن عاد في القابل رمى، وإن استناب فيه جاز. ومن ترك رمي الجمار متعمداً وجب عليه قضاؤه، ويجوز أن يرمي عن المعذور كالمريض.

چنانچه رمی جمرات را فراموش کرد و وارد مکه شد، بازگشته، رمی را انجام ‌دهد، اما اگر از مکه خارج شده و زمان رمی نیز به پایان رسیده باشد وظیفه‌ای ندارد و اگر سال آینده بازگشت رمی (قضا شده) را انجام ‌دهد؛ همچنین می‌تواند برای آن نایب نیز بگیرد. کسی که عمداً رمی جمرات را ترک کند قضا کردن آن برایش واجب است. می‌توان به‌جای شخص معذور (مانند بیمار) رمی انجام داد.

ويستحب أن يقيم الإنسان بمنى أيام التشريق، وأن يرمي الجمرة الأولى عن يمينه، ويقف ويدعو، وكذا الثانية، ويرمي الثالثة مستدبر القبلة مقابلاً لها، ولا يقف عندها.

مستحب است انسان در ایام تشریق در منا بماند و اینکه جمرۀ اول را از سمت راست خود رمی کند و بایستد و دعا بخواند و برای جمرۀ دوم نیز چنین کند و جمرۀ سوم را درحالی‌که پشت به قبله است و جمره در مقابلش قرار دارد رمی نماید و نزد آن توقفی نکند.

والتكبير بمنى مستحب، وصورته: الله أكبر الله أكبر، لا إله إلا الله والله أكبر، الله أكبر على ما هدانا، والحمد لله على ما أولانا ورزقنا من بهيمة الأنعام.

تکبیر‌گفتن در منا مستحب است، به این صورت: (الله أكبر، الله أكبر، لا إله إلا الله والله أكبر، الله أكبر على ما هَدانا، والحمد لله على ما أَولانا ورزقَنا مِن بهيمة الأنعام).

ويجوز النفر في الأول: وهو اليوم الثاني عشر من ذي الحجة لمن اجتنب النساء والصيد في إحرامه، والنفر الثاني: وهو اليوم الثالث عشر، فمن نفر في الأول لم يجز إلا بعد الزوال، وفي الثاني يجوز قبله.

جایز است که در کوچ اول (یعنی روز دوازدهم ذی‌حجه) از منا کوچ نماید -‌البته برای کسی که در زمان مُحرم بودنش از ارتباط با زنان و صید اجتناب کرده باشد- و نیز جایز است در کوچ دوم (روز سیزدهم ذی‌حجه) از منا کوچ کند.

کسی که در کوچ اول قصد خروج از منا را داشته باشد، باید بعد از زوال (ظهر شرعی) خارج شود، اما در کوچ دوم می‌تواند قبل از ظهر خارج گردد.

ويستحب للإمام أن يخطب ويعلم الناس ذلك. ومن كان قضى مناسكه بمكة جاز أن ينصرف حيث شاء، ومن بقي عليه شئ من المناسك عاد وجوباً.

مستحب است امام برای مردم خطبه خوانده، آنان را از این امر آگاه نماید.

کسی که مناسکش در مکه به پایان می‌رسد می‌تواند هر‌جا که خواست برود و کسانی که چیزی از مناسکشان باقی مانده است باید برگردند.

مسائل:

پنج مسئله:

الأولى: من أحدث ما يوجب حدّاً أو تعزيراً أو قصاصاً ولجأ إلى الحرم ضيق عليه في المطعم والمشرب حتى يخرج، ولو أحدث في الحرم قوبل بما تقتضيه جنايته فيه.

اول: کسی که مرتکب کاری شود که موجب حد یا تعزیر یا قصاص گردد و به حرم پناه ببرد،

در خوردن و آشامیدن بر او سخت گرفته می‌شود تا از حرم خارج شود و اگر کسی در محدودۀ حرم مرتکب جرمی شد در همان محدودۀ حرم به‌مقتضای جنایتش با او برخورد می‌شود.

الثانية: يكره أن يمنع أحد من سكنى دور مكة.

دوم: مکروه است کسی را از سکونت در خانه‌های مکه منع نمایند.

الثالثة: يكره أن يرفع أحد بناءاً فوق الكعبة.

سوم: مکروه است کسی ساختمانی را بلندتر از مکه بنا کند.

الرابعة: لا تحل لقطة الحرم قليلة كانت أو كثيرة، وتعرف سنة، ثم إن شاء تصدق بها ولا ضمان عليه، وإن شاء جعلها في يده أمانة.

چهارم: تصرف در چیزی که در محدودۀ حرم پیدا می‌شود جایز نیست -چه کم باشد و چه زیاد‌- و یک سال آن را اعلان می‌کند (تا صاحبش پیدا شود) سپس اگر خواست آن را صدقه می‌دهد و ضامن نخواهد بود^([118]) و اگر هم خواست می‌تواند آن را به‌عنوان امانت نگه دارد.

الخامسة: إذا ترك الناس زيارة النبي (ص) أجبروا عليها، لما يتضمن من الجفاء المحرم.

پنجم: اگر مردم زیارت پیامبر (ص) را ترک کردند آن‌ها را وادار به زیارت کنند، زیرا این کار (تعطیل‌شدن زیارت) به معنی جفا به رسول خدا (ص) است که حرام می‌باشد.

ويستحب: العود إلى مكة لمن قضى مناسكه لوداع البيت، ويستحب أمام ذلك صلاة ست ركعات بمسجد الخيف، وأكده استحباباً عند المنارة التي في وسطه، وفوقها إلى جهة القبلة بنحو من ثلاثين ذراعاً، وعن يمينها ويسارها كذلك. ويستحب النـزول بمسجد الحصباء لمن نفر في الأخير، وأن يستلقي فيه.

مستحب است: کسی که مناسک خود را انجام داده، برای وداع با خانۀ خدا به مکه بازگردد و مستحب است پیش از آن، شش رکعت در مسجد خیف نماز بخواند و نماز نزد منارۀ وسط مسجد خیف استحباب بیشتری دارد که محدودۀ آن از مناره به جهت قبله حدود سی ذراع^([119]) و از سمت راست و چپ مناره نیز همین مقدار است. مستحب است کسی که در کوچ آخر کوچ نموده است به مسجد حصبا وارد شود و در آن دراز بکشد.^([120])

وإذا عاد إلى مكة فمن السنة: أن يدخل الكعبة ويتأكد في حق الصرورة، وأن يغتسل ويدعو عند دخولها، وأن يصلي بين الاسطوانتين (كانتا مقابل باب الكعبة) على الرخامة الحمراء ركعتين: يقرأ في الأولى "الحمد وحم السجدة" وفي الثانية "عدد آيها"، ويصلي في زوايا البيت، ثم يدعو بالدعاء المرسوم. ويستلم الأركان، ويتأكد في اليماني. ثم يطوف بالبيت إسبوعاً، ثم يستلم الأركان والمستجار، ويتخير من الدعاء ما أحبه، ثم يأتي زمزم فيشرب منها، ثم يخرج وهو يدعو.

هنگامی‌که به مکه بازگشت، موارد زیر از سنت‌ها (مستحبات) است: رفتن به داخل کعبه و این کار برای کسی که اولین بار است حج انجام می‌دهد مستحب مؤکد است، غسل کردن و دعا خواندن هنگام داخل‌شدن به کعبه، خواندن دو رکعت نماز بین دو ستونی که (از داخل) مقابل درب کعبه هستند روی سنگ قرمز صافی که آنجا وجود دارد به این صورت که در رکعت اول (حمد و سورۀ سجده) را بخواند و در رکعت دوم [حمد و] به تعداد آیاتِ سورۀ سجده [از سورۀ دیگر] بخواند. مستحب است در چهارگوشۀ خانه نماز بخواند و سپس دعاهای مرسوم را قرائت کند. دست کشیدن به ارکان کعبه مستحب است و استحباب رکن یمانی مؤکد است، سپس هفت دور خانه را طواف نماید و سپس بر ارکان و بر مستجار دست بکشد و هر دعایی که دوست دارد انتخاب کند و بخواند، سپس نزد چاه زمزم آمده، از آب آن بنوشد و سپس درحالی‌که دعا می‌خواند از آن خارج گردد.

ويستحب خروجه من باب الحنّاطين (ولا أثر له الآن فيخرج من باب يمكنه أن يرى منه الركن الذي فيه الحجر)، ويخر ساجداً، ويستقبل القبلة ويدعو، ويشتري بدرهم (2.5 غرام فضة) تمراً ويتصدق به احتياطاً لإحرامه.

مستحب است از درب حنّاط‌ها خارج شود (در حال حاضر اثری از آن وجود ندارد، پس از هر دربی که می‌تواند رکنی را که حجر در آن قرار دارد ببیند خارج شود) و به سجده بیفتد و رو به قبله کند و دعا نماید و به قیمت یک درهم (5/2 گرم نقره) خرما بخرد و آن را از باب احتیاط به‌عوض چیزهایی که شاید در حال احرام از او سر زده باشد و متوجه نبوده است صدقه بدهد.

ويكره الحج على الإبل الجلالة، ويستحب لمن حج أن يعزم على العود، والطواف أفضل للمجاور من الصلاة، وللمقيم بالعكس. ويكره المجاورة بمكة، ويستحب النـزول بالمعرس على طريق المدينة، وصلاة ركعتين به.

مکروه است روی شتر نجاست‌خوار، حج به‌جا آورد. مستحب است کسی که حج انجام می‌دهد تصمیم داشته باشد دوباره برگردد. برای کسانی که مجاور مکه هستند طواف از نماز بهتر است و برای کسی که در آنجا قصد اقامت نموده‌اند نماز بهتر از طواف می‌باشد.

مجاور شدن با مکه (سکنی گزیدن نزدیک مکه) مکروه است. مستحب است در مسیر مدینه در معرّس^([121]) پیاده شود و دو رکعت نماز به‌جا آورد.

مسائل ثلاث:

سه مسئله:

الأولى: للمدينة حرم، وحده من عاير إلى وعير. ولا يعضد شجرة، ولا بأس بصيده إلا ما صيد بين الحرتين، وهذا على الكراهية المؤكدة.

اول: مدینه حرمی دارد و محدودۀ آن از کوه عیر (عایر) تا کوه وعیر است. نباید درختان حرم را قطع کند و اشکالی ندارد در حرم مدینه صید کند، مگر در محدودۀ بین حرّتین([122]) که این مورد کراهت شدید دارد.

الثانية: يستحب زيارة النبي (ص) للحاج استحباباً مؤكداً.

دوم: مستحب مؤکد است که حاجیان، پیامبر (ص) را زیارت نمایند.

الثالثة: يستحب أن تزار فاطمة (ع) والأئمة (ع) بالبقيع.

سوم: مستحب است فاطمه (ع) و امامان (ع) را در بقیع زیارت کنند.

خاتمـة:

خاتمه:

تستحب المجاورة بها، والغسل عند دخولها، وتستحب الصلاة بين القبر والمنبر وهو الروضة، وأن يصوم الإنسان بالمدينة ثلاثة أيام للحاجة، وأن يصلي ليلة الأربعاء عند اسطوانة أبي لبابة، وفي ليلة الخميس عند الاسطوانة التي تلي مقام رسول الله (ص)، وأن يأتي المساجد بالمدينة كمسجد الأحزاب ومسجد الفتح ومسجد الفضيخ، وقبور الشهداء بـ (أحد) خصوصاً قبر حمزة عليه السلام.

مستحب است مجاور مدینه شود (نزدیک مدینه ساکن شود)، هنگام ورود به مدینه غسل کند و بین قبر رسول خدا(ص) و منبر ایشان (روضۀ مطهر) نماز بخواند. مستحب است انسان در مدینه سه روز برای برآورده‌شدن نیازهایش روزه بگیرد و اینکه شب چهارشنبه کنار ستون ابو لبابه نماز بخواند و در شب پنجشنبه کنار ستونی که پشت مقام رسول خدا(ص) است نماز بخواند و اینکه به مساجد مدینه برود، مثل مسجد احزاب، مسجد فتح، مسجد فضیخ و قبور شهدا در اُحُد به‌خصوص قبر حضرت حمزه (ع).

ويكره النوم في المساجد ويتأكد الكراهة في مسجد النبي (ص).

خوابیدن در مسجدها کراهت دارد و این کراهت برای مسجد پیامبر (ص) بیشتر است.

[116]- یعنی هنوز اعمالشان را تکمیل نکردند و تا غروب روز دوازدهم در منا مانده باشند. (مترجم)

[117]- چون سایر محرمات با حلق یا تقصیر پس از قربانی حلال می‌شود، اما صید و ارتباط با زنان تا پایان مناسک مکه و منا ممنوع است. (مترجم)

[118]- یعنی اگر صاحبش پس از یک سال پیدا شد چیزی بر عهدۀ یابنده نیست. (مترجم)

^[119]- تقریباً پانزده متر. (مترجم)

[120]- به قدر استراحت، نه اینکه بخوابد. (مترجم)

[121]- مکانی در راه بین مکه و مدینه. (مترجم)

[122]- سرزمینی که سنگ‌های فرسودۀ سیاه دارد، مانند اینکه آنجا را سوزانده‌اند. (مترجم)