روایاتی که سهو امامان(ع) را ذکر می‌کند

روايات ذكرت سهو الأئمة (عليهم السلام):

روایاتی که سهو امامان(ع) را ذکر می‌کند

هناك روايات ذكرت سهو الأئمة (صلوات الله عليهم) في العبادة، ونذكر هنا مجموعة منها مع ذكر من صححها:

روایاتی وجود دارد که سهو امامان(ع) در عبادت را ذکر می‌کند و در این‌جا تعدادی از آنها را با ذکر افرادی که آن را صحیح شمردند، ذکر می‌کنیم:

الاستبصار: «موسى بن القاسم عن عبد الرحمن عن حماد عن حريز عن زرارة ([692]) عن أبي جعفر (عليه السلام) قال: إن علياً (عليه السلام) طاف طواف الفريضة ثمانية فترك سبعة وبنى على واحد وأضاف إليه ستة ثم صلى الركعتين خلف المقام ثم خرج إلى الصفا والمروة فلما فرغ من السعي بينهما رجع فصلى الركعتين اللتين ترك في المقام الأول» ([693]).

استبصار: زراره گوید: امام باقر(ع) فرمود: (علی (ع) طواف واجب را هشت مرتبه انجام داد. هفت مرتبه را ترک کرد و بر یک بنا نهاد و شش مرتبه را به آن افزود. سپس دو رکعت پشت مقام نماز خواند. سپس به سمت صفا و مروه رفت. وقتی از سعی بین آن دو فارغ شد، بازگشت و دو رکعت نمازی را که در مقام اول ترک نمود، اقامه کرد).

تهذيب الأحكام: «موسى بن القاسم عن عبد الرحمن عن معاوية بن وهب([694]) عن أبي عبد الله (عليه السلام) قال: إن علياً (عليه السلام) طاف ثمانية فزاد ستة ثم ركع أربع ركعات» ([695]).

امام صادق(ع) فرمود: (علی (ع) هشت مرتبه طواف نمود. سپس شش مرتبه افزود. سپس چهار رکعت نماز خواند).([696]) ([697])

وسائل الشيعة: «محمد بن إدريس في آخر (السرائر) نقلا من كتاب محمد بن علي بن محبوب، عن العباس، عن حماد بن عيسى، عن ربعي بن عبد الله، عن الفضيل ([698]) قال: ذكرت لأبي عبد الله (عليه السلام) السهو فقال: وينفلت من ذلك أحد؟ ربما أقعدت الخادم خلفي يحفظ علي صلاتي» ([699]).

وسائل الشیعه: فضیل می‌گوید: به امام صادق (ع) در مورد سهو گفتم. ایشان با حالت پرسش فرمود: (آیا فردی از آن گریزان است؟ چه بسا خادم را پشت سرم بنشانم تا نمازم را حفظ کند).([700]) ([701])

تهذيب الأحكام: «سعد بن عبد الله عن أبي جعفر عن أبيه عن محمد ابن أبي عمير عن حماد بن عثمان عن عبيد الله الحلبي ([702]) قال سمعت أبا عبد الله (عليه السلام): يقول: في سجدتي السهو (بسم الله وبالله وصلى الله على محمد وعلى آل محمد) قال: وسمعته مرة أخرى يقول فيهما (بسم الله وبالله والسلام عليك أيها النبي ورحمة الله وبركاته)» ([703]).

تهذیب الاحکام: عبیدالله حلبی می‌گوید: شنیدم که امام صادق(ع) در دو سجده‌ی سهو می‌گفت: (بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ. راوی می‌گوید: بار دیگر شنیدم که در دو سجده‌ی سهو می‌گفت: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ السَّلَامُ عَلَیكَ أَیهَا النَّبِی).([704]) ([705])

أيضاً: هناك رواية في "عيون أخبار الرضا" للصدوق ذكرت أن الإمام ينسى ويسهو دون تفصيل:

همچنین در این‌جا روایتی در «عیون اخبار الرضا» از شیخ صدوق است که بدون جزئیات بیان می‌کند که امام نسیان و سهو دارد:

روى الصدوق عن الرضا (عليه السلام): «إن الإمام مؤيد بروح القدس وبينه وبين الله عمود من نور يرى فيه أعمال العباد وكلما احتاج إليه لدلالة اطلع عليه ويبسطه فيعلم ويقبض عنه فلا يعلم، والإمام يولد ويلد ويصح ويمرض ويأكل ويشرب ويبول ويتغوط وينكح وينام وينسى ويسهو ويفرح ويحزن ويضحك ويبكي ويحيى ويموت ويقبر ويزار ويحشر ويوقف ويعرض ويسأل ويثاب ويكرم ويشفع ودلالته في خصلتين في العلم واستجابة الدعوة، وكل ما أخبر به من الحوادث التي تحدث قبل كونها فذلك بعهد معهود إليه من رسول الله (صلى الله عليه وآله) توارثه وعن آبائه عنه (عليه السلام) ويكون ذلك مما عهد إليه جبرائيل (عليه السلام) من علام الغيوب عز وجل....» ([706]).

صدوق از امام رضا(ع) روایت می‌کند: (امام با روح‌القدس تأیید شده است و بین او و خداوند، ستونی از نور است که اعمال بندگان را در آن می‌بیند. و هر زمانی که برای راهنمایی به آن نیازمند باشد، از آن آگاه می‌شود و برایش گسترش داده می‌شود، در نتیجه می‌داند و از او گرفته می‌شود در نتیجه نمی‌داند. امام متولّد می‌شود و فرزنددار می‌شود و سالم می‌ماند و بیمار می‌شود و می‌خورد و می‌نوشد و ادرار و مدفوع می‌کند و ازدواج می‌کند و می‌خوابد و فراموش می‌کند و سهو و اشتباه می‌کند و خوشحال می‌شود و ناراحت می‌شود و می‌خندد و گریه می‌کند و زنده می‌شود و می‌میرد و وارد قبر می‌شود و زیارت می‌شود و محشور می‌شود و ایستاده می‌شود و بر او عرض می‌شود و از پرسش می‌شود و به او پاداش داده می‌شود و مورد کِرامت قرار می‌گیرد و شفاعت می‌کند. و نشانه‌ی او در دو ویژگی است: در علم و مُستجاب الدعوه بودن. و هر اتفاقی که پیش از اتفاق افتادنش از آن خبر می‌دهد، به واسطه‌ی عهدی است که از رسول‌الله (ص) گرفته شده است که او، آن را از رسول‌الله و از پدران خویش(ع) به ارث برده است. و این مسئله جزو مسائلی است که خداوند علام الغیوب عزوجل از جبرئیل (ع) عهد و پیمان گرفته است).([707])

وهناك رواية أيضاً يمكن حسابها على سهو أو نسيان خليفة الله أو المعصوم واستدراكه بعد ذلك، وظاهر الرواية واضح لا يحتاج شرحاً:

روایت دیگری نیز وجود دارد که می‌توان آن را در مورد سهو یا فراموشی خلیفه‌ی خداوند یا معصوم و درک نتیجه از آن استفاده نمود. ظاهر روایت روشن است و نیاز به توضیح ندارد:

«عن ابن أبي عمير، عن عمر بن أذينة، عن محمد بن مسلم قال: سمعت أبا عبد الله (عليه السلام) يقول: إن السفياني يملك بعد ظهوره على الكور الخمس حمل امرأة.

ثم قال (عليه السلام): أستغفر الله حمل جمل، وهو من الأمر المحتوم الذي لابد منه ([708])» ([709]).

محمد بن مسلم می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: (سفیانی پس از ظهورش، به اندازه‌ی زمان بارداری یک زن بر سرزمین‌های پنج‌گانه فرمانروایی می‌کند.

سپس فرمود: از خداوند طلب آمرزش می‌کنم. به اندازه‌ی زمان بارداری شتری. و آن جزو مسائل حتمی است که چاره‌ای از آن نیست).([710]) ([711])

[692]. بعض المصرحين بصحة رواية زرارة:

1-     العلامة الحلي في منتهى المطلب: ج10 ص379.

2-     المحقق الأردبيلي في مجمع الفائدة والبرهان: ج7 ص110.

3-     محمد تقي المجلسي (الأول) في روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه: ج4 ص546.

4-     المحقق السبزواري في ذخيرة المعاد: ج1 ق3 ص636.

5-     السيد محمد العاملي في مدارك الأحكام: ج8 ص168.

6-     السيد احمد بن زين الدين العلوي العاملي في مناهج الأخيار في شرح الاستبصار: ص458.

7-     الفاضل الهندي في كشف اللثام (ط . ق): ج1 ص336.

8-     السيد علي الطباطبائي في رياض المسائل: ج6 ص554.

9-     المحقق البحراني في الحدائق الناضرة: ج16 ص201.

10-   المحقق النراقي في مستند الشيعة: ج12 ص92.

[693]. الاستبصار - الطوسي: ج2 ص218 - 219؛ تهذيب الأحكام - الطوسي: ج5 ص112.

[694]. بعض المصرحين بصحة رواية معاوية بن وهب:

1-     المحقق الأردبيلي في مجمع الفائدة والبرهان: ج7 ص110.

2-     محمد تقي المجلسي (الأول) في روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه: ج4 ص546.

3-     المحقق السبزواري في ذخيرة المعاد: ج1 ق3 ص636.

4-     المحقق البحراني في الحدائق الناضرة: ج16 ص201.

5-     المحقق النراقي في مستند الشيعة: ج12 ص92.

[695]. تهذيب الأحكام - الطوسي: ج5 ص112.

[696]. تهذیب الاحکام، طوسی، ج ۵، ص ۱۱۲.

[697]. از جمله‌ی افرادی که به صحیح بودن روایت معاویة بن وهب تصریح نموده‌اند، عبارتند از:

۱- محقق اردبیلی در مجمع الفائدة و البرهان ج ۷، ص ۱۱۰.

۲- محمد تقی مجلسی اول در روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵۴۶.

۳- محقق سبزواری در ذخیرة المعاد، ج ۱، ص ۶۳۶.

۴- محقق بحرانی در حدائق الناضره، ج ۱۳،ص ۲۰۱.

۵- محقق نراقی در مستند الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۹۰.

[698]. المصرحون بصحة رواية الفضيل:

السيد عبد الأعلى السبزواري في مهذب الأحكام في بيان الحلال والحرام: ج8 ص377.

[699]. وسائل الشيعة (آل البيت) - الحر العاملي: ج8 ص252.

[700]. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۸، ص ۲۵۲.

[701]. کسی که به صحیح بودن روایت فضیل تصریح نموده است:

۱- سید عبدالاعلی سبزواری، رحمه الله، در کتاب مهذّب الاحکام، ج ۸، ص ۳۷۷.

[702]. بعض المصرحين بصحة رواية الحلبي:

1-     العلامة الحلي في منتهى المطلب: ج7 ص78.

2-     ابن العلامة (محمد بن الحسن بن يوسف بن المطهر الحلي) في إيضاح الفوائد: ج1 شرح ص144.

3-     السيد محمد العاملي في مدارك الأحكام: ج4 ص284.

4-     محمد تقي المجلسي (الأول) في روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه: ج2 ص412.

5-     العلامة المجلسي في ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار: ج4 ص161.

6-     المحقق البحراني في الحدائق الناضرة: ج9 ص334.

7-     الميرزا القمي في مناهج الأحكام: ص587.

8-     السيد عبد الأعلى السبزواري في مهذب الأحكام في الحلال والحرام: ج8 ص357.

[703]. تهذيب الأحكام - الطوسي: ج2 ص196.

[704]. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج‌۲، ص ۱۹۶.

[705]. از جمله‌ی افرادی که به صحیح بودن روایت حلبی تصریح کردند، عبارتند از:

۱- علامه حلی در منتهی المطلب، ج ۷، ص ۷۸.

۲- فرزند علامه، محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر حلی در ایضاح الفوائد، ج ۱، ص ۱۴۴.

۳- سیدمحمد عاملی در مدارک الاحکام، ج ۴، ص ۲۸۴.

۴- محمد تقی مجلسی اول در روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۴۱۲.

۵- علامه مجلسی ملاذ الاخیار، ج ۴، ص ۱۶۱.

۶- محقق بحرانی در حدائق الناضرة، ج ۹، ص ۳۳۴.

۷- میرزای قمی در مناهج الاحکام، ص ۵۸۷.

۸- سید عبدالاعلی سبزواری در مهذب الاحکام، ج ۸، ص ۳۵۷.

[706]. عيون أخبار الرضا (عليه السلام)- الصدوق: ج1 ص193؛ بحار الأنوار - المجلسي: ج25 ص117.

[707]. عیون اخبار الرضا، صدوق، ج ۱، ص ۱۹۳؛ بحارالانوار، مجلسی، ج ۲۵، ص ۱۱۷.

[708]. قال الحر العاملي: "أقول: هذا إيهام وتشكيك لا شك وغلط، مع احتمال كونه من الراوي" إثبات الهداة: ج3 ص729.

وقال المجلسي: "بيان: يحتمل أن يكون بعض أخبار مدة السفياني محمولاً على التقية لكونه مذكوراً في رواياتهم، أو على أنه مما يحتمل أن يقع فيه البداء فيحتمل هذه المقادير، أو يكون المراد مدة استقرار دولته، وذلك مما يختلف بحسب الاعتبار... " بحار الأنوار - المجلسي: ج52 ص216.

[709]. الغيبة - الطوسي: ص449 - 450.

[710]. غیبت، طوسی، ص۴۴۹ و ۴۵۰.

[711]. حر عاملی می‌گوید: «به نظر من این ایهام و به تردید انداختن است، نه شک و اشتباه. با وجود آن که احتمال اشتباه راوی نیز هست». (اثبات الهداة، ج ۳، ص ۷۲۹)

مجلسی می‌گوید: «ممکن است بعضی از اخبار در مورد مدت حکومت سفیانی بر تقیه حمل شود، چرا که در روایات‌شان گفته شده است، یا ممکن است مقصود این باشد که ممکن است در مقدار آن بداء حاصل شود. یا ممکن است مقصود، مدت استقرار دولتش باشد و اختلاف ناشی از تعریف این استقرار باشد». بحار الانوار، مجلسی، ج ۵۲، ص ۲۱۶.