پیوست ۳ : او، خداوند سبحان یکتای یگانه است، و هرچه غیر او، جملگی مخلوق اویند

الملحق ٣

پیوست ۳

هو الله سبحانه الواحد الأحد وكل من سواه خلقه

او، خداوند سبحان یکتای یگانه است، و هرچه غیر او، جملگی مخلوق اویند

الله سبحانه وتعالى رد في القرآن الكريم على الذين قالوا إن لله سبحانه ابناً انفصل عنه أو وُلِدَ منه أو صَدَرَ عنه بمعنى أنه لاهوت مطلق صدر عن لاهوت مطلق، أو الذين يقولون إن الإنسان المخلوق يمكن أن يرتقي حتى يكون موصولاً باللاهوت المطلق، أي أن حقيقة هذا الإنسان تكون اللاهوت المطلق؛ لأنه اتحد باللاهوت المطلق، وبهذا حسب تفكيرهم يكون اللاهوت المطلق قد نزل في الناسوت وبالجسد، أو بين الناس في إنسان منهم وهذا الإنسان يكون ابن الله. 

خداوند سبحان‌ومتعال در قرآن کریم سخن کسانی را که گفته‌اند خداوند پسری دارد که از او منفصل یا از او متولد یا از او صادر شده ـ‌به‌این معنا که از لاهوت مطلق، یک لاهوت مطلق دیگر حاصل شده‌ـ مردود شمرده است؛ همچنین عقیدۀ آن عده را که می‌گویند انسانِ آفریده‌شده، می‌تواند تا آنجا ارتقاء یابد که به لاهوت مطلق برسد ـ‌یعنی وی با لاهوت مطلق یکی شود و خود در واقع به لاهوت مطلق تبدیل گرددـ کذب شمرده است. بر اساس نگرش این افراد، لاهوت مطلق در ناسوت و در جسد تنزل یافته یا به‌صورت یک انسان در بین مردمان متجلی گشته است، و این انسان، پسر خداست. 
 

والحقيقة مع أنّ هذا الطرح العقائدي الذي تبناه العلماء غير العاملين باطل، ولكن الله سبحانه وتعالى ولرحمته خاطبهم وكلمهم حتى في تفاصيل التنظير لهذا الاعتقاد، فتجده تعالى يفصل لهم ويبين لهم مواضع الخلل في عقيدتهم. 

در حقیقت با اینکه این دیدگاهِ اعتقادی، ساختۀ علمای غیرعامل بوده و باطل است، ولی خداوند سبحان‌ومتعال از روی رحمتش، حتی در جزئیاتِ چنین نظریه‌ای آنها را مخاطب قرار داده و با آنها صحبت کرده است. شما ملاحظه می‌کنید حق‌تعالی موضوع را برای آنان موشکافی می‌کند و آسیب‌ها و نقصان نهفته در این عقیده را به آنها گوشزد می‌نماید. 
 

قال تعالى: ﴿بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُنْ لَهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾_{[الأنعام :۱۰۱]}. 

خداوند متعال می‌فرماید: (پدیدآورندۀ آسمان‌ها و زمین است، چگونه او را فرزندی باشد و حال آنکه او را همسری نیست. هرچیزی را او آفریده است و به هر چیزی داناست) _{[انعام:۱۰۱.]}. 

﴿أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُنْ لَهُ صَاحِبَةٌ﴾:

 وهذا النقض التام الذي كلمهم الله به لا يمكنهم رده بأي شكل أو صورة؛ حيث إنّ معناه: إنكم تقولون بوجود ولد له سبحانه وتعالى، وهذا الولد هو لاهوت مطلق (أي أنه كامل مطلق وغني مطلق لا يفتقر لغيره)، فإن قلتم إنه صدر منه وحده سبحانه وتعالى، فهذا يعني أن الإبن مطابق للأب تماماً - وبغض النظر عن أنّ الحقيقة البسيطة المطلقة يستحيل تعددها - فأي معنى ، وأي حكمة من هذا الصدور، مع عدم وجود أي تمايز أو اختلاف أو تغاير يمكن تصوره ؟! فهل تقولون إن الأب غير حكيم ليصدر أو ليلد ابناً له لا فائدة له سبحانه أو لغيره من صدوره؟! 

(چگونه او را فرزندی باشد و حال آنکه او را همسری نیست):

 و این نقض تامّی است که خدا به‌وسیلۀ آن با ایشان سخن گفته است و آنها به‌هیچ‌وجه قادر نیستند آن را رد کنند؛ زیرا معنایش این است: شما معتقدید خدای سبحان‌ومتعال فرزندی دارد و این فرزند همان لاهوت مطلق است؛ یعنی کامل مطلق و غنی مطلق است و به دیگری نیازمند نیست. اگر بگویید این فرزند فقط از خدای سبحان‌ومتعال صادر شده، به آن‌معناست که فرزند کاملاً با پدر مطابقت داردـ با قطع‌نظر از اینکه حقیقتِ بسیطِ (غیر مُرکّب) مطلق نمی‌تواند متعدد و چندگانه باشدـ حال، در این صدور چه مفهوم و چه حکمتی نهفته است؟! و حال آنکه (اصولاً) هیچ تمایز یا اختلاف و تغییری که بتوان به تصور آورد وجود ندارد؟! آیا بر این باورید این پدر غیرحکیم است، چرا که فرزندی از او متولّد یا صادر شده است که نه برای او سبحان‌ومتعال سودی به‌همراه دارد نه برای دیگری؟! 
 

وإن قلتم بوجود الاختلاف أو التمايز أو التغاير - كما يصرح النصارى اليوم إن الأقانيم متمايزة - فهذا يحتم وجود لاهوت ثان ﴿..... صَاحِبَةٌ .....﴾ ليكون الابن صادراً عن الاثنين فلا يطابق أحدهما؛ لأنه صدر عنهما معاً، فهل أنتم تقولـون بوجود اللاهوت الثاني (الصاحبة) الذي سبق الابن _([٧٤]) ؟؟!!! 

اگر به وجود اختلاف یا تمایز یا تفاوت معتقد باشید ـ‌همان‌طور که نصارای امروزه چنین باور دارند و می‌گویند اقانیم از هم متمایزندـ این الزاماً به‌معنای وجود لاهوت دوم است (... صَاحِبَةٌ...) تا پسر از دو تا صادر شده باشد که در این صورت مطابق با هیچ‌کدام نخواهد بود؛ چراکه او از هر دویِ اینها با هم صادر شده است. بنابر این آیا شما به وجود لاهوت دوّم (الصاحبة = همسر) که پیش از پسر بوده است اعتقاد دارید؟! _[۷۴] 
 

فاعلموا أنكم إن قلتم بوجود الابن فلابد أن تقولوا بوجود اللاهوت الثاني (الصاحبة) قبله وإلا فكيف تقولون بوجود الابن (اللاهوت المطلق الذي صدر عنه) دون وجود اللاهوت المطلق الثاني (الصاحبة) ابتداءً معه سبحانه وتعالى، ووجود الإله المطلق الثاني (الصاحبة) ابتداءً معه سبحانه وتعالى محال؛ لأن اللاهوت المطلق حقيقة بسيطة مطلقة ولا يمكن أن تتعدد ﴿أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُنْ لَهُ صَاحِبَةٌ﴾. 

بدانید اگر به وجود فرزند معتقد هستید به‌ناچار باید قبل از او، به وجود لاهوت دوّم (الصاحبة = همسر) معترف شوید؛ وگرنه چطور بدون وجود لاهوت مطلق دوّم (الصاحبة) از پدیدآمدن فرزند (لاهوت مطلقی که از آن حاصل شده است) دم می‌زنید؛ آن هم از همان ابتدای کار به همراه خداوند سبحان‌ومتعال! موجودبودن اله مطلق دوّم (الصاحبة) در آغاز به‌همراه خداوند سبحان‌ومتعال محال است؛ زیرا لاهوت مطلق، حقیقتِ بسیطِ مطلق است و نمی‌تواند متعدد باشد: (چگونه او را فرزندی باشد و حال آنکه او را همسری نیست).
 

وقال تعالى: ﴿مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِنْ وَلَدٍ وَمَا كَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ إِذاً لَذَهَبَ كُلُّ إِلَهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ﴾_{[المؤمنون:۹۱]}. 

و خدای متعال می‌فرماید: (خدا هیچ فرزندی ندارد و هیچ خدایی با او نیست؛ اگر چنین می‌بود هر خدایی با آفریدگان خود به یک سو می‌کشید و بر یکدیگر برتری می‌جستند، خدا از آنچه او را وصف می‌کنند منزّه است) _{[مؤمنون:۹۱.]}. 
 

أي إن رتبتم ما توهمتوه من وجود الأقانيم الثلاثة (أو الأصول الثلاثة) بهذه الصورة، فقلتم بوجود الأب (الله سبحانه وتعالى)، واللاهوت المطلق الثاني الصاحبة (الابن)، ثم صدر عنهما اللاهوت المطلق الثالث (الاقنوم الثالث) الروح القدس ، فالكلام يكون في وجود اللاهوت الثاني ابتداءً مع الله سبحانه وتعالى، فهل يوجد تمايز بينهما أم لا ؟ أي أنّ كليهما واحد ؟ 

یعنی شما آنچه را که از اقانیم سه‌گانه (یا اصول سه‌گانه) پنداشته‌اید به این صورت سامان داده‌اید و به وجود پدر (خدای سبحان‌ومتعال) و لاهوت مطلق دوّم یا همان صاحبة (پسر) معتقد شده‌اید؛ سپس بر این باورید که از این دو، لاهوت مطلق سوّم (اقنوم سوّم) یا روح‌القدس صادرشده است. سخن دربارۀ لاهوت دوّمی است که در آغاز به‌همراه خدای سبحان‌ومتعال بوده: آیا بین این دو تمایز و تفاوتی وجود دارد یا اینکه این دو یکی هستند؟ 
 

فمن يختار أنّ كليهما واحد يعود عليه النقض السابق؛ لأن الصادر عنهما مطابق لكل واحد منهما، ومن يختار التمايز بينهما ستنتقض عنده ألوهية الثاني ألوهيةً مطلقة؛ لورود النقص عليه، فالتمايز لا يكون إلا بالكمال المطلق ﴿..... وَلَعَلا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ﴾. 

کسی که بگوید این دو یکی هستند، نقض پیشین بر او وارد است؛ زیرا صادرشده از این دو، با هر دوشان مطابقت دارد؛ و کسی که معتقد باشد بین این دو تمایز و تفاوت وجود دارد، الوهیّت مطلق بودن الوهیّت دوّم، عقیده‌اش را نقض می‌کند؛ زیرا این نقض بر او وارد و بجاست و تمایزی نمی‌تواند باشد جز در کمالِ مطلق: (...و بر یکدیگر برتری می‌جستند، خدا از آنچه او را وصف می‌کنند منزّه است).
 

والعلماء غير العاملين لأنهم نكسوا فطرتهم وانقلبوا رأساً على عقب، قالوا إن لله ولداً سبحانه وتعالى عما يصفون ﴿أَلا إِنَّهُمْ مِنْ إِفْكِهِمْ لَيَقُولُونَ * وَلَدَ اللَّهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ﴾_{[الصافات: ١٥١ – ١٥٢]}. 

علمای غیرعامل از آن‌رو که فطرت خود را واژگونه کرده‌اند و به قهقرا بازگشته‌اند گفته‌اند خداوند فرزندی دارد، «سبحانه و تعالی عمّا یصفون» (خداوند از آنچه توصیفش می‌کنند منّزه‌ است): (آگاه باش که از دروغگویی‌شان است که می‌گویند: * خدا صاحب فرزند است. دروغ می‌گویند) _{[صافات: ۱۵۱ و ۱۵۲.]}. 
 

فلو أنهم عادوا إلى فطرة الله وتفكروا في آلاء الله لأنقذوا أنفسهم من هذا الهلاك المبين وتجنبوا الكلام فيما لا يعلمون، وكلام الإنسان فيما لا يعلم كذب ﴿إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ﴾، قال تعالى: ﴿وَيُنْذِرَ الَّذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً * مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلا لِآبَائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِنْ يَقُولُونَ إِلَّا كَذِباً﴾_{[الكهف: ٤ – ٥]}. 

اگر آنها به فطرت الهی بازگردند و در نعمت‌های خداوند اندیشه کنند خود را از این هلاکت آشکار نجات می‌دهند و از سخنگویی دربارۀ آنچه به آن دانشی ندارند بازمی‌ایستند. سخن‌گفتن آدمی دربارۀ چیزی که نمی‌داند دروغگویی است: (آنها دروغ می‌گویند). خدای متعال میذفرماید: (و کسانی را که گفتند: خدا فرزندی اختیار کرد بترساند * نه خود به آن دانشی دارند و نه پدرانشان داشته‌اند. چه بزرگ است سخنی که از دهانشان بیرون می‌آید و جز دروغی نمی‌گویند) _{[کهف:۴و۵.]}.
 

وأيضاً: نقض الله سبحانه وتعالى عليهم مبدأ تعدد اللاهوت المطلق من أساسه كيفما كان الاعتقاد به:

قال تعالى: ﴿قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً سُبْحَانَهُ هُوَ الْغَنِيُّ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ إِنْ عِنْدَكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ بِهَذَا أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لا تَعْلَمُونَ﴾_{[يونس : ٦٨]}. 

در ضمن خداوند سبحان‌ومتعال تعدد لاهوت مطلق و اعتقاد به چنین چیزی را به هر صورت که باشد از اساس مردود دانسته است: (گفتند: خدا فرزندی برگزیده است. منزّه است، بی‌نیاز است، از آنِ اوست هرچه در آسمان‌ها و زمین است. شما را برای آن سخن دلیلی نیست. چرا دربارۀ خدا چیزهایی می‌گویید که به آن آگاه نیستید؟) _{[یونس: ۶۸.]}. 
 

﴿قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً سُبْحَانَهُ هُوَ الْغَنِيُّ﴾:

 ومبدأ هذا النقض على كل من قال بتعدد اللاهوت المطلق - سواء بالبنوة أم بصورة أخرى يتوهمها من ضل عن سواء السبيل- هو أنّ الله قد أودع في فطرة الإنسان ما يميز به بين الحكمة والسفه ﴿فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا﴾_{[الشمس:۸]}، فكل من استعمل هذا الميزان سيحكم بأن القول بتعدد اللاهوت مع عدم وجود مائز هو سفه ولا حكمة فيه. وبالتالي لا يبقى إلا القول بالتمايز، وهذا يُنقض بكلمة واحدة ﴿سُبْحَانَهُ هُوَ الْغَنِيُّ﴾ فالتمايز في اللاهوت لا يكون إلا في الكمال، فيتعين فقر ونقص غيره فينتقض قول إن غيره لاهوت مطلق. 

(گفتند خدا فرزندی برگزیده است؛ منزّه است؛ او بی‌نیاز است):

 اصل این نقض برای کسانی که به تعدد لاهوت مطلق معتقد هستند (چه به‌صورت فرزند و چه به‌گونۀ دیگری که افراد انحراف‌یافته از راه‌ِراست می‌پندارند) این است که خداوند در فطرت آدمی، چیزی به ودیعه نهاده است که انسان با آن می‌تواند حکمت را از سفاهت (حماقت) باز شناسد: (سپس بدی‌ها و پرهیزگاری‌هایش را به او الهام کرد) _[شمس:۸.]. هرکس این معیار را به‌کار گیرد قطعاً خواهد گفت اعتقاد به تعدد لاهوت آنهم بدون وجود تفاوت، سفاهت است و چنین چیزی خالی از حکمت است. لذا تنها چیزی که می‌ماند موضوع تمایز و تفاوت بین این دو است، که این نیز با یک جمله نقض می‌شود: ﴿سُبْحَانَهُ هُوَ الْغَنِيُّ﴾ (خدا منزّه است، بی‌نیاز است). تمایزی در لاهوت نیست، مگر در کمال، که فقر و نقص در غیر او را مشخص و در نتیجه وجودِ لاهوتِ مطلقِ غیر از او را نقض می‌کند. 

أما بالنسبة لمسألة ارتقاء الإنسان، فإن الله خلق الإنسان وأودع فيه الفطرة التي تؤهله إلى الارتقاء حتى يكون أسماء الله وصورة الله وتجلي الله والله في الخلق، ولكنه مهما ارتقى لن يكون لاهوتاً مطلقاً ولا غنياً مطلقاً، بل يبقى مخلوقاً وفقيراً إلى الله سبحانه وتعالى ﴿يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ﴾_{[النور: ٣٥]}، يكاد لا أنه يضيء من نفسه فيكون لاهوتاً مطلقاً، فكل من سواه خلقه وفقراء إليه سبحانه وتعالى ﴿مَا كَانَ لِلَّهِ أَنْ يَتَّخِذَ مِنْ وَلَدٍ سُبْحَانَهُ إِذَا قَضَى أَمْراً فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾[مريم: ٣٥]. 

در خصوص موضوع ارتقای انسان، خداوند انسان را آفرید و در او فطرتی به‌ودیعه گذاشت که با آن، این شایستگی را یافته است تا به‌آنجا صعود کند که اسماء الله و صورتِ الله و تجلیِ خدا و خدای در خلق شود؛ لیکن انسان هرقدر هم اوج بگیرد و ارتقا یابد، باز هم لاهوت مطلق و غنی مطلق نخواهد شد؛ بلکه مخلوق و نیازمند به‌درگاه خداوند سبحان‌ومتعال باقی می‌ماند: (نزدیک است روغنش روشنی بخشد هرچند آتش به آن نرسیده باشد، نوری افزون بر نور دیگر، خدا هرکس را که بخواهد به نورش راه می‌نماید) _{[نور:۳۵.]}؛ «نزدیک است» به این معنا نیست که از «خودش روشنی می‌بخشد» تا به این ترتیب، لاهوتِ مطلق شود؛ چرا که هَر چه غیر از او، مخلوق خداوند بوده و نیازمندِ خداوند سبحان‌ومتعال است: (نسزد خداوند را که فرزندی بر گیرد؛ منزّه است، چون اراده کاری کند می‌گوید «باش»، پس می‌شود) _{[مریم:۳۵.]}.

وفي هذا النقض المتقدم الذي جاء في القرآن الكريم كفاية لمن ألقى السمع وهو شهيد. 

در این نقض که در قرآن کریم آمده است پیام کافی وجود دارد، برای صاحب‌دلان یا آنان  که با حضور قلب گوش فرامی‌دارند._[۱] 

_{[۱] - (در این سخن برای صاحب‌دلان یا آنان که با حضور قلب گوش فرامی‌دارند اندرزی است). (ق: ۳۷) (مترجم)} 

أما قولهم إنه واحد أحد مع قولهم بالأقانيم الثلاثة المتمايزة المستقلة بذاتها التي يرسل بعضها بعضاً حسب اعتقادهم وقولهم بوجود علاقة بينها كعلاقة البنوة والأبوة .... الخ، فهو قول يعلمون أنه سفيه _([٧٥])، وإلا كيف تجتمع الوحدة الأحدية مع تعدده وتجزئته وتمايز أجزائه وإن لم يسموها أجزاء. 

آنها از یک سو عقیده دارند خداوند، یکتا و یگانه است و از سوی دیگر به اقانیم سه‌گانه‌ای معتقدند که از هم متمایز و در ذاتِ خود مستقل‌اند و طبق اعتقادی که دارند، هر یک، دیگری را ارسال می‌کند و ایمان به اینکه بین این‌ها رابطه‌ای از نوع رابطۀ پدر فرزندی برقرار است و... این نظریه‌ای است که خودشان هم می‌دانند از روی بی‌خردی است؛ [۷۵] وگرنه چطور می‌شود یگانۀ واحد با تعدد و اجزا و تمایز اجزایش یک‌جا جمع شود، حتی اگر آنها را اجزا نام ننهند؟! 
 

ولو أعرضنا عن كل ما تقدم فبيان باطلهم يكفيه هذا البيان إن كانوا يعقلون، وهو:

إنّ الله نور لا ظلمة فيه، وكل عوالم الخلق هي نور مختلط بالظلمة وموجودات ظهرت بتجلي نوره سبحانه في الظلمات، ولذا فلا يمكن اعتبار أن الله قد حل في مخلوق أو ظهر في مخلوق ظهوراً تاماً في عوالم الخلق - كما يدعون بعيسى وروح القدس - ؛ لأن معنى هذا أنها لا تبقى بل تفنى ولا يبقى إلا نور لا ظلمة فيه، أي لا يبقى خلق بل فقط الله سبحانه وهو نور لا ظلمة فيه، ولذا قلنا وكررنا إن محمداً يخفق بين اللاهوت والأنا والإنسانية، وأكدت هذا لكي لا يتوهم متوهم أن الله - وهو نور لا ظلمة فيه - يحل في عوالم الخلق تعالى الله علواً كبيراً، والأمر بيّن واضح فمعنى ظهور النور الذي لا ظلمة فيه في عوالم الخلق ظهوراً تاماً هو فناؤها واندثارها ولا يبقى لها اسم ولا رسم ولا معنى، بل لا يبقى إلا الله النور الذي لا ظلمة فيه تعالى الله علواً كبيراً. 

اگر همۀ آنچه را که تاکنون برای بطلان این عقیده گفته‌ایم کنار نهیم، مطلب زیر برای آنها کافی خواهد، بود اگر به خرد اندیشه کنند:

 خداوند نوری است بدون ظلمت، و تمام عوالم خلقت، نور همراه با ظلمت هستند. موجودات نیز با تجلی نور خدای سبحان‌ومتعال در ظلمات تجلی و ظهور یافته‌اند؛ لذا امکان ندارد در عوالم خلقت، خداوند در مخلوقی حلول یابد یا به‌طور کامل در او ظهور نماید (همان‌طور که در خصوص عیسی و روح‌القدس چنین ادعایی دارند)؛ زیرا معنای این سخن آن است که چنین موجودی نمی‌تواند بقا یابد؛ بلکه فانی می‌شود و جز نور بی‌ظلمت چیز دیگری بر جای نمی‌ماند؛ به‌عبارت دیگر خلق باقی نمی‌ماند، بلکه فقط خدای سبحان که نوری بی‌ظلمت است بر جای می‌ماند. بر همین اساس است که ما بارها گفته‌ایم و تکرار کرده‌ایم که محمد بین لاهوت و انانیّت و انسانیّت در نوسان است. من بر این مطلب تأکید ورزیده‌ام تا کسی گمان نکند خداوند (که نوری بی‌ظلمت است) در عوالم خلقت حلول می‌یابد، تعالی الله علواً کبیراً. قضیه کاملاً روشن است: معنای ظهور تامِّ نورِ بی‌ظلمت در عوالم خلق، به‌معنی فنا و محوشدن آن است؛ به‌گونه‌ای که نه اسمی و نه رسمی و نه معنایی از آن بر جای نمی‌ماند؛ بلکه فقط خداوند یعنی نوری که هیچ ظلمتی در آن راه ندارد باقی می‌ماند؛ تعالی‌الله علوًا کبیرًا.

—————————* * *—————————

[٧٤]- وهذا أيضاً أمر فطري وعقلي وهو أنّ الحقيقة البسيطة المطلقة لا يمكن أن ينفصل عنها شيء مغاير لها أو متميز عنها، ولا يمكن أن يكون فيها أقسام أو أجزاء أو أصول أو أقانيم كما يسمونها متمايزة؛ لأن هذا يعني إنها حقيقة مركبة وليست بسيطة، والتركيب دلالة الافتقار وينفي عنها الغنى، وبالتالي لينفصل شيء ما متميز عن الحقيقة البسيطة المطلقة لابد من وجود حقيقة بسيطة مطلقة أخرى، وهذا أمر محال؛ لأن الحقيقة البسيطة المطلقة واحدة ولا يمكن أن تتعدد. 

[۷۴]- این به‌طور فطری و عقلی پذیرفته‌شده است از حقیقتِ بسیطِ مطلق نمی‌تواند چیزی صادر شود که مغایر یا متمایز با آن باشد و نمی‌تواند در آن، گونه‌ها، اجزا، اصول یا اقانیم متمایز ـ‌به آن صورتی که ایشان نام نهاده‌اندـ وجود داشته باشد؛ زیرا در این صورت به این معنی خواهد بود که آن حقیقت، حقیقتِ مرکب بوده است، نه بسیط، و مرکب‌بودن، دلالت بر فقر و نیاز دارد و بی‌نیازی و غنی‌بودن را نفی می‌کند؛ بنابر این برای جداشدن چیزی متمایز از حقیقتِ بسیطِ مطلق باید حقیقت بسیط مطلق دیگری هم وجود داشته باشد که این، محال است؛ چرا که حقیقت بسیط مطلق، یگانه است و نمی‌تواند متعدد باشد.

[٧٥]- ولهذا تجدهم دائماً يقولون: إنّ الثالوث غير معقول ولا يدرك بالعقل، ولكن يجب الإيمان به. 

[۷۵] - از این‌رو می‌بینیم آنها مرتب می‌گویند: اقانیم سه‌گانه، عقلانی نیست و با عقل درک نمی‌شود، ولی ایمان به آن، واجب است.