چهارم: قرائت

الرابع: القراءة

چهارم: قرائت

وهي واجبة، ويتعين بالحمد في كل ثنائية، وفي الأوليين من كل رباعية وثلاثية. ويجب قراءتها أجمع. ولا يصح الصلاة مع الإخلال ولو بحرف واحد منها عمداً حتى التشديد، وكذا إعرابها. والبسملة آية منها، تجب قراءتها معها، ولا يجزي المصلي ترجمتها. ويجب ترتب كلماتها وآيها على الوجه المنقول، فلو خالف عمداً أعاد. وإن كان ناسياً استأنف القراءة ما لم يركع، وإن ركع مضى في صلاته ولو ذكر.

قرائت واجب است و منظور از آن، خواندن سورۀ حمد در هر نماز دورکعتی و در دو رکعت اول نماز­های سه‌رکعتی و چهار‌رکعتی است. باید همۀ سورۀ حمد، کامل خوانده شود. درصورتی‌که عمداً حمد را اشتباه بخواند، نمازش صحیح نیست، حتی اگر یک حرف و یا حتی تشدید حروف یا اعراب آن‌ها را اشتباه بگوید.^([218]) «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» آیۀ (اول) سورۀ حمد و قرائت آن واجب است. قرائت ترجمۀ سورۀ «حمد» کفایت نمی‌کند. رعایت ترتیب کلمات و آیات سورۀ حمد همان‌گونه که نقل‌شده، واجب است و اگر عمداً خلاف آن خوانده شود باید [نماز را] از ابتدا بخواند؛ و اگر از روی فراموشی در قرائت اشتباه کند تا وقتی به رکوع نرفته است باید دوباره [حمد را] قرائت کند، ولی اگر به رکوع رفت نماز را ادامه می‌دهد، هرچند یادش بیاید.

ومن لا يحسنها يجب عليه التعليم، فإن ضاق الوقت قرأ ما تيسر منها أو بسملتها عشرة مرات، وإن تعذر قرأ ما تيسر من غيرها، أو سبح الله وحمد الله وهلّله وكبره بقدر القراءة، ثم يجب عليه التعلم. والأخرس يحرك لسانه بالقراءة ويعقد بها قلبه. والمصلي في كل ثالثة ورابعة يقرأ الحمد الإمام والمأموم والمنفرد، فإن تعذر يقرأ البسملة عشرة مرات، فإن تعذر سبح.

کسی که نمی‌تواند صحیح قرائت کند واجب است یاد بگیرد، و اگر وقت نماز تنگ گردد باید تا جایی که بتواند بخواند، یا «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» سورۀ حمد را ده بار بخواند، و اگر نتوانست، هرچقدر از قرآن [به‌جز حمد] که می‌داند را بخواند و یا به‌اندازه­ای که معادل قرائت باشد (سبحان‌الله و الحمدالله و لا اله الا الله و الله‌اکبر) بگوید، و پس‌ازآن واجب است قرائت را یاد بگیرد. فرد لال باید زبان خود را به نیت قرائت حرکت دهد و معانی را از قلب خود عبور دهد.

در رکعت­های سوم و چهارم باید سورۀ حمد را بخواند، چه امام باشد و چه مأموم و چه اینکه فرادا نماز بخواند؛ و اگر نتوانست ده بار «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» بخواند و اگر نتوانست تسبیحات بگوید.

وقراءة سورة كاملة بعد الحمد في الأوليين واجب في الفرائض مع سعة الوقت وإمكان التعليم للمختار. ولو قدم السورة على الحمد أعادها أو غيرها بعد الحمد. ولا يجوز أن يقرأ في الفرائض شيئاً من سور العزائم، ولا ما يفوت الوقت بقراءته. ويجوز أن يقرن بين سورتين.

در رکعت اول و دومِ نمازهای پنج‌گانه، در صورت وسعت وقت و امکان یادگیری و داشتن اختیار، خواندن یک سورۀ کامل بعد از حمد واجب است. اگر نمازگزار سوره را مقدم بر حمد بخواند باید حمد را بخواند و دوباره همان سوره یا سوره‌ای دیگر را بعد از حمد بخواند.^([219]) خواندن مقداری از سوره‌های عزائم (سوره‌هایی که در آن سجدۀ واجب دارد) در نماز واجب جایز نیست؛^([220]) خواندن سوره‌ای که وقت نماز با قرائت آن تمام می‌شود نیز همین حکم را دارد. خواندن دو سوره [در یک‌رکعت، بعد از حمد] جایز است.^([221])

ويجب الجهر بالحمد والسورة في الصبح، وفي أولى المغرب، والعشاء. والاخفات في الظهرين، وثالثة المغرب، والأخريين من العشاء. وأقل الجهر أن يسمعه القريب الصحيح السمع إذا استمع، والاخفات أن يسمع نفسه إن كان يسمع. وليس على النساء جهر.

اظهار و با صدای بلند خواندن حمد [و سوره] در نماز صبح و دو رکعت اول نماز مغرب و دو رکعت اول نماز عشا واجب است، اما در نمازهای ظهر و عصر و رکعت سوم نماز مغرب و دو رکعت آخر نماز عشا، اخفات و آرام‌خواندن حمد و سوره واجب است.^([222])

کمترین مقدار جهر [بلندی صدا] آن است که اگر فردی از نظر شنوایی سالم و در نزدیکی نمازگزار باشد، صدایش را بشنود و اخفات [مخالف جهر] آن است که انسان اگر شنوا باشد، خود صدای خویش را بشنود. بر زنان، جهر در نماز واجب نیست.^([223])

والمسنون في هذا القسم: الجهر بالبسملة في موضع الاخفات في أول الحمد، وأول السورة، وترتيل القراءة، والوقف على مواضعه، وقراءة سورة بعد الحمد في النوافل. وأن يقرأ في الظهرين والمغرب بالسور القصار ك‍"القدر" و "الجحد"، وفي العشاء بـ" الأعلى" و "الطارق" وما شاكلهما، وفي الصبح بـ"المدثر" و "المزمل" وما ماثلهما، وفي غداة الاثنين والخميس بـ "هل أتى"، وفي المغرب والعشاء ليلة الجمعة بـ" الجمعة" و "الأعلى"، وفي صبحها بها وبـ" قل هو الله أحد"، وفي الظهرين بها وب‍ـ"المنافقين"، وفي نوافل النهار بالسور القصار ويسر بها، وفي الليل بالطوال ويجهر بها ، ومع ضيق الوقت يخفف وأن يقرأ " قل يا أيها الكافرون " في المواضع السبعة، ولو بدأ بسورة "التوحيد" جاز. ويقرأ في أوليي صلاة الليل ثلاثين مرة "قل هو الله أحد"، وفي البواقي بطوال السور. ويسمع الإمام من خلفه القراءة ما لم يبلغ العلو، كذا الشهادتين استحباباً. وإذا مر المصلي بآية رحمة سألها، أو آية نقمة استعاذ منها.‍ـ"المنافقين"، وفي نوافل النهار بالسور القصار ويسر بها، وفي الليل بالطوال ويجهر بها ، ومع ضيق الوقت يخفف وأن يقرأ " قل يا أيها الكافرون " في المواضع السبعة، ولو بدأ بسورة "التوحيد" جاز. ويقرأ في أوليي صلاة الليل ثلاثين مرة "قل هو الله أحد"، وفي البواقي بطوال السور. ويسمع الإمام من خلفه القراءة ما لم يبلغ العلو، كذا الشهادتين استحباباً. وإذا مر المصلي بآية رحمة سألها، أو آية نقمة استعاذ منها.

مستحبات قرائت:

·       بلند‌خواندن «بسم‌الله...» در حمد و سوره، درجاهایی که آهسته خواندن آن سوره‌ها لازم است.([224])

·       ترتیل در قرائت و وقف کردن درجایی که لازم است.

·       خواندن سوره بعد از حمد در نوافل.

·       خواندن سوره‌های کوتاه در نماز ظهر، عصر و مغرب مانند سورۀ «قدر» و «کافرون»، و خواندن سورۀ «اعلی» و «طارق» و شبیه آن‌ها در نماز عشا، و خواندن سورۀ­ «مدّثر» و «مزّمّل» و شبیه آن‌ها در نماز صبح.

·       خواندن سورۀ «هل اتی» در نماز صبح روز دوشنبه و پنج‌شنبه، و خواندن سورۀ «جمعه» و «اعلی» در نماز مغرب و عشای شب جمعه، و سورۀ «جمعه» و «توحید» در نماز صبح روز جمعه، و خواندن سورۀ «جمعه» و «منافقین» در نماز ظهر و عصر جمعه.

·       در نوافل روز، خواندن سوره‌های کوتاه با صدای آهسته، و در نوافل شب خواندن سوره‌های طولانی با صدای بلند، سنت است؛ و اگر وقت تنگ باشد در نوافل شب نیز سوره‌های کوتاه می­خواند.

·       خواندن سورۀ «قل یا ایها الکافرون» در هفت موضع([225]) از نمازها سنت است و اگر در این مواضع سورۀ «توحید» را آغاز نماید، اشکالی ندارد.

·       همچنین سنت است که در دو رکعت اول نماز شب، سی بار «توحید» بخواند و در باقی رکعات سوره‌های طولانی قرائت شود.

·       در نماز جماعت نیز مستحب است که امام جماعت به‌قدری صدایش را بالا ببرد که نمازگزاران صدایش را بشنوند و خیلی صدایش را بالا نبرد؛ و همچنین مستحب است که در تشهد، شهادتین را با صدای واضح و رسا بخواند.

·       اگر در نماز، آیات رحمت خوانده شد، نمازگزار آن نعمت­ها را از خداوند طلب کند و اگر آیات عذاب خوانده شد، به خدا پناه ببرد.

وها هنا مسائل سبع:

مسائل هفت‌گانه:

الأولى: لا يجوز قول آمين آخر الحمد .

اول: گفتن «آمین» در پایان سورۀ حمد جایز نیست.

الثانية: الموالاة في القراءة شرط في صحتها، فلو قرأ في خلالها من غيرها أستأنف القراءة، وكذا لو نوى قطع القراءة وسكت. أما لو سكت في خلال القراءة لا بنية القطع، أو نوى القطع ولم يقطع مضى في صلاته.

دوم: موالات در قرائت، شرط صحت است و اگر در حین خواندن سوره [حمد]، از سوره‌ای دیگر بخواند، یا اینکه به نیت قطع قرائت، سکوت کند باید از نو بخواند؛ اما اگر هنگام قرائت ساکت شود و نیت قطع قرائت نداشته باشد یا نیت قطع کند ولی قرائت را قطع ننماید، نمازش را ادامه می‌دهد.

الثالثة: "الضحى" و "ألم نشرح" سورة واحدة، وكذا "الفيل" و "لإيلاف" فلا يجوز إفراد إحديهما من صاحبتها في كل ركعة، ولا يفتقر إلى البسملة بينهما.

سوم: سورۀ «والضحی» و «الم نشرح» یک سوره هستند؛ و همچنین سورۀ «فیل» و «لایلاف قریش»؛ یعنی در هر رکعت از نماز باید هر دو را باهم خواند و نمی‌توان یکی از آن‌ها را به‌تنهایی بعد از حمد به‌عنوان سوره، در یک رکعت قرائت کرد، و همچنین نیازی به گفتن «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» بین آن‌ها نیست.

الرابعة: إن خافت في موضع الجهر أو عكس جاهلاً أو ناسياً لم يعد.

چهارم: اگر شخصی ندانسته یا از روی فراموشی در جایی که باید نماز را بلند بخواند، آهسته بخواند یا برعکس، اشکالی ندارد و نیازی نیست که نماز را دوباره بخواند.

الخامسة: يجزيه عوضاً عن الحمد إذا تعذر عليه قراءتها قراءة بسملتها عشر مرات أو اثنتا عشرة تسبيحة، صورتها: سبحان الله، والحمد الله، ولا إله إلا الله، والله أكبر ثلاثاً.

پنجم: اگر فردی نمی‌تواند سورۀ حمد را بخواند، اگر  به‌جای آن ده بار «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» را تکرار کند یا دوازده بار تسبیح بگوید، به این صورت که «سبحان‌الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله‌اکبر» را سه بار تکرار نماید.

السادسة: من قرأ سورة من العزائم في النوافل يجب أن يسجد في موضع السجود وكذا إن قرأ غيره وهو يستمع، ثم ينهض ويقرأ ما تخلف منها ويركع. وإن كان السجود في آخرها يستحب له قراءة الحمد ليركع عن قراءة.

ششم: اگر شخصی در نماز نافله یکی از سوره‌های عزائم([226]) را بخواند، یا اگر در نماز نافله و در حال قرائت بود و شخص دیگری آیۀ سجده‌دار خواند و او گوش داد، به آیۀ سجده‌دار که رسید باید به سجده برود، سپس برخاسته، قرائتش را تمام کند و به رکوع برود (و نمازش را ادامه دهد). اگر آیۀ سجده‌دار در آخر سوره بود (سورۀ علق)، مستحب است بعد از خواندن آن به سجده برود و سپس برخیزد و سورۀ حمد را بخواند و سپس رکوع نماید تا از حال قرائت به رکوع رفته باشد.

السابعة: المعوذتان من القرآن، ويجوز أن يقرأ بهما في الصلاة فرضها ونفلها.

هفتم: معوذتین [سوره‌های «فلق» و «ناس»] جزو قرآن هستند و می‌توان آن‌ها را در نمازهای واجب یا مستحب قرائت نمود.

[218]- رعایت قوانین تجوید در نماز لازم نیست و همین‌قدر که به‌گونه‌ای قرائت کند که معنا را برساند کفایت می‌کند. (احکام الشریعه بین السائل و المجیب جزء دوم، صلاة: ص 61)

[219]- بسم‌الله الرحمن الرحیم، قسمتی از هر سوره می‌باشد، و بسم‌الله در هر سوره، مخصوص همان سوره می‌باشد، پس قبل از این­که بسم‌الله را بگوید باید بداند که قصد خواندن چه سوره‌ای را دارد. (احکام الشریعه بین السائل و المجیب جزء دوم، صلاة: ص 62)

[220]- البته نمازش باطل نیست.

و شخصی هم که در حال نماز واجب است و آیه­ای را می­شنود که سجدۀ واجب دارد، بعد از تمام شدن نماز، سجده می‌کند.

و در نماز نافله، خواندن سوره‌های عزائم، اشکالی ندارد و اگر خواند، به موضع سجده که رسید، سجده‌اش را انجام داده، برمی­خیزد و قرائتش و نمازش را ادامه می‌دهد. اگر سجده در آخر سوره بود (سورۀ علق)، بعد از سجده رفتن برمی‌خیزد و بعد به رکوع می‌رود و نماز را ادامه می‌دهد؛ و همچنین اگر در نافله بود و شخص دیگری آیۀ سجده­دار خواند و او گوش داد، اگر در حال قرائت بود، به سجده رفته، برمی­خیزد و نماز را ادامه می‌دهد. (احکام الشریعه بین السائل و المجیب جزء دوم، صلاة: ص 63)

[221]- البته خواندن بیش از دو سوره، جایز نیست. نمازگزار می‌تواند، یک سوره را که در حال خواندن آن است، رها کند و مشغول خواندن سورۀ دیگری شود. (احکام الشریعه بین السائل و المجیب جزء دوم، صلاة: ص 63)

[222]- البته اگر شخصی به خاطر جهل یا فراموشی، درجایی که باید نماز را به‌صورت جهر و بلند بخواند، آهسته و به‌صورت اخفات بخواند ( و بر‌عکس)، اشکالی ندارد و نیازی نیست که نماز را دوباره بخواند. (احکام الشریعه بین السائل و المجیب جزء دوم، صلاة: ص 64)

[223]- اگر زنی نمازش را به‌صورت جهر و بلند بخواند (هرچند نباید این کار را می­کرد)، اما نمازش صحیح است، چه نامحرم صدایش را بشنود و چه نشنود. (احکام الشریعه بین السائل و المجیب جزء دوم، صلاة: ص 64)

[224]- مثلاً در نماز ظهر که باید حمد و سوره آهسته خوانده شود، خوب است که «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» را در ابتدای آن‌ها، بلند و به‌صورت جهر بخوانیم. (احکام الشریعه بین السائل و المجیب جزء دوم، صلاة: ص 65)

[225]- هفت موضع: در رکعت اولِ نمازهای نافلۀ ظهر و مغرب، نافله­های شب، نافله صبح، نماز واجب صبح، در رکعت اول از شش رکعت نماز مستحبی که قبل از احرام می­خوانند و در رکعت اول از دو رکعت نماز طواف. (احکام الشریعه بین السائل و المجیب جزء دوم، صلاة: ص 65)

[226]- سوره‌هایی که دارای آیه­ای هستند که با خواندن یا گوش دادن به آن، سجده کردن بر شخص، واجب می‌شود. (مترجم)