محور دوّم: مشخّص کردن رأس (ابتدای) سال خُمسی

ثانياً: تحديد رأس السنة الخمسية

محور دوّم:

مشخّص کردن رأس (ابتدای) سال خُمسی

ابتداءً ينبغي أن نعرف أنه لا يعتبر الحول (العام) في شيء من الأمور التي يجب فيها الخمس كما توضح فيما تقدم، ولكن يؤخر دفع خمس ما يجب في أرباح التجارات إلى نهاية الحول احتياطاً للمكتسب، فإن صرف المكلف الأرباح على مؤونته خلال السنة واستهلكت فلا خمس فيها ولا في رأس مال التجارة، وإن زاد الربح على المؤونة فيخمس الربح، وكذا يخمس من رأس المال بنفس النسبة كما سيتضح. لذا ينبغي للمؤمن وضع رأس سنة خمسية ليعرف من خلالها ما يزيد على مؤنة سنته ويقوم بتخميس الزائد عن الحاجة، وهذا منّة منهم ^{(علیهم السلام)} علينا. 

در ابتدا باید بدانیم که گذشتن یک سال ـ‌همان‌گونه که گفته گذشت‌ـ در مواردی که خمس‌شان واجب است به حساب نمی‌آید، ولی پرداخت خمس واجب در سودهای تجارت‌ها ـ‌به جهت مراعات صاحب آن‌ـ تا انتهای سال به تأخیر انداخته می‌شود. اگر مکلّف سودها را برای خرج خود در مدّت یک سال مصرف نماید و تمام شدند، خمس نه در آنها وجود خواهد داشت و نه در سرمایۀ تجاری، ولی اگر سود از هزینه‌ها اضافه‌تر آمد، هم خمس سود آن داده می‌شود و هم خمس سرمایۀ تجارت ـ‌به همان نسبت‌ـ خمسش داده می‌شود، همان‌گونه که توضیح داده خواهد شد. بنابراین بر مؤمن است که ابتدای سال خمسی را معیّن کند تا به این ترتیب مقدار افزون بر خرجی سال خود را بداند و به دادن خمس مقدار افزون بر نیاز بپردازد و این منّتی از ایشان ^{(علیهم السلام)} بر ما است.

قال ع: (الخمس يوم بيوم، يعني هو يحاسب نفسه كل يوم، ولأنّ هذا الأمر يشقّ على الناس، ولأنهم اعتادوا على أنهم يحاسبون أنفسهم سنوياً قلنا كل سنة، فلابد أن يحاسب المؤمن نفسه في مدة أقصاها سنة. يعني هو له أن يحاسب نفسه كل سنة مرة، ولكن ليس له أن يجعل المدة أبعد من هذا. الخمس للإمام فله أن يسقطه في زمن ويوجبه في آخر، وله أن يجعل هناك مدة لمحاسبة المؤمن نفسه مالياً .. الخ).  

سید احمدالحسن ع فرموده‌اند: (خمس روزانه است؛ یعنی مؤمن هر روز خود را مورد محاسبه قرار می‌دهد امّا چون این کار برای مردم مشقّت‌آور است و آنها نیز عادت پیدا کرده‌اند خود را به صورت سالانه حساب‌رسی کنند ما گفتیم سالیانه باشد. پس مؤمن باید در مدّتی که حداکثر یک سال است خود را محاسبه کند، یعنی او هر سال یک مرتبه خود را مورد محاسبه قرار می‌دهد. امّا جایز نیست مدّت را بیش از این قرار دهد. خمس از آنِ امام است، پس می‌تواند آن را در زمانی ساقط و در زمان دیگری واجب گرداند و می‌تواند مدّتی را تعیین کند که مؤمن خود را در آن مورد محاسبۀ مالی قرار دهد...).