پرسش ۲۹۳: آیا تکبیر و اقامه در نماز واجب است؟

پرسش ۲۹۳: 

آیا تکبیر و اقامه در نماز واجب است؟

السؤال/ ٢٩٣: بسم الله الواحد القهار ... يا أخي وحق محمد قلوبنا لانت لكلام السيد، ولكن نحن نريد التأكد أكثر حتى تطمئن قلوبنا بعد. هل التكبير والإقامة واجبة بالصلاة أم مستحبة؟

المرسل: حيدر - العراق

بسم الله الواحد القهار.... برادرم! به حق محمد دل‌های ما برای کلام سید نرم شده است، لیکن ما می‌خواهیم به یقین و اطمینان بیشتری برسیم تا خاطر جمع شویم. در نماز، تکبیر و اقامه واجب است یا مستحب؟

فرستنده: حیدر - عراق

الجواب: أخي الكريم، توكل على الله بكل قلبك واسأله ليريك الحق حقاً فتتبعه والباطل باطلاً فتجتنبه فهو الهادي إلى سواء السبيل. ونسأل الله أن يطمئن قلبك ويشرحه للحق والنور.

پاسخ:

برادر گرامی‌ام! با تمام قلبت بر خدا توکل کن و از او مسئلت نما که حق را حق به تو بنماید و از آن پیروی کنی، و باطل را باطل به تو بنماید و از آن دوری گزینی؛ که او هدایت کننده به راه راست است. از خداوند مسئلت می‌نماییم که دلت را مطمئن گرداند و آن را برای حق و نور گشاده نماید.

أمّا بالنسبة لسؤالك فإليك جوابه وهو مقتطع من كتاب شرائع الإسلام عن السيد اليماني من كتاب الصلاة فيما يخص الأذان والإقامة:

برای پاسخ گویی به سوال شما، بخشی از کتاب شرایع الاسلام (احکام نورانی اسلام) از سید یمانی، از کتاب نماز، مبحث اذان و اقامه را ارایه می‌نمایم:

(في الأذان والإقامة: والنظر في: أربعة أشياء:

الأول: فيما يؤذن له ويقام، وهما واجبان في الصلوات الخمس المفروضة، أداء وقضاء، للمنفرد والجامع، للرجل والمرأة. لكن يشترط أن تسر به المرأة. ويتأكدان فيما يجهر فيه وأشدهما في الغداة والمغرب. ولا يؤذن لشيء من النوافل ولا لشيء من الفرائض عدا الخمس، بل يقول المؤذن: الصلاة ثلاثاً. وقاضي الصلوات الخمس  يؤذن لكل واحدة ويقيم. ولو أذن للأولى من ورده ثم أقام للبواقي كفى، وكان دونه في الفضل. ويصلي يوم الجمعة الظهر بأذان وإقامة والعصر بإقامة. وكذا في الظهر والعصر بعرفة. ولو صلى الإمام جماعة وجاء آخرون لم يؤذنوا ولم يقيموا على كراهية، وما دام الأولى لم تتفرّق. فإن تفرّقت صفوفهم أذّن الآخرون وأقاموا، وإذا أذن المنفرد ثم أراد الجماعة يستحب له أعادة الآذان والإقامة.

اذان و اقامه

شامل چهار مبحث است:

اول: آنچه برای آن اذان و اقامه گفته می­شود

اذان و اقامه در نمازهای پنج­گانه­ی واجب یومیّه، بر مرد و زن واجب است، چه ادا باشد یا قضا و چه فرادا باشد یا جماعت؛ البته زن باید اذان و اقامه را آهسته بخواند و این آهسته گفتن اذان و اقامه برای زنان در نمازهایی که با صدای بلند خوانده می­شود، بیشتر تأکید شده، و بیشترین تأکید برای نماز صبح و مغرب است.

اذان برای نوافل و همچنین برای نمازهای واجب دیگر به غیر از نمازهای پنج گانه، واجب نیست و مؤذن برای آنها باید سه بار بگوید: (الصلاة).

هنگام خواندن قضای نمازهای روزانه باید برای هر کدام از آنها اذان و اقامه بگوید، اما اگر برای اولین نماز اذان گفت و برای نمازهای بعدی فقط اقامه بگوید، کفایت می­کند، ولی فضیلت و ثوابش کمتر می­شود.

برای نماز ظهر جمعه، باید اذان و اقامه گفته شود و نماز عصرش فقط اقامه دارد؛ برای نماز ظهر و عصر روز عرفه نیز همین حکم برقرار است.

اگر امام به جماعت نماز بخواند و عده­ای دیگر بیایند، تا وقتی صفوف نماز متفرق نشده باشند، اذان و اقامه نمی­گویند، هرچند کراهت دارد، و اگر متفرق شدند، اذان و اقامه می­گویند.

اگر نمازگزار برای نماز فرادا، اذان و اقامه بگوید و بعد بخواهد به جماعت ملحق شود، مستحب است که دوباره اذان و اقامه بگوید.

الثاني: في المؤذن ويعتبر فيه: العقل، والإسلام، والإيمان، والذكورة، ولا يشترط البلوغ بل يكفي كونه مميزاً. ويستحب: أن يكون عدلاً، صَيِّتاً، مبصراً، بصيراً بالأوقات، متطهراً، قائماً على مرتفع. ولو أذنت المرأة للنساء جاز. ولو صلى منفرداً، ولم يؤذن - ساهياً - مضى في صلاته. ويعطى المؤذن الأجرة من بيت المال إذا لم يوجد من يتطوع به.

دوم: مؤذن

مؤذن باید عاقل، مسلمان، مؤمن و مرد باشد، اما بلوغ شرط نیست و همین که مُمَیّز باشد، کفایت می­کند.

مستحب است که مؤذن عادل و دارای صدایی رسا و بینا باشد، اوقات نمازهای یومیّه را بداند، با طهارت باشد و بر ارتفاع بایستد.

زن می­تواند برای زنان اذان بگوید. اگر نمازگزار در نماز فرادا، سهواً اذان نگوید و نماز را آغاز کند، نمازش را ادامه می­دهد. اگر کسی پیدا نشود که بدون اجرت اذان بگوید، باید اجرت مؤذن از بیت‌المال داده شود.

الثالث: في كيفية الأذان: ولا يؤذن إلاّ بعد دخول الوقت، ويجوز تقديمه على الصبح لكن يجب إعادته بعد طلوعه.

سوم: کیفیت اذان

باید اذان را بعد از داخل شدن وقت بگویند. هنگام صبح می­شود قبل از طلوع فجر، اذان گفت ولی بعد از طلوع باید دوباره تکرار شود.

وفصول الأذان هي: التكبير أربع، والشهادة بالتوحيد (أشهد أن لا إله إلاّ الله)، ثم بالرسالة (أشهد أنّ محمداً رسول الله)، ثم بالولاية (أشهد أنّ علياً والأئمة من ولده حجج الله)، ثم بالهداية (أشهد أنّ المهدي والمهديين من ولده حجج الله)، ثم يقول: حي على الصلاة، ثم حي على الفلاح، ثم حي على خير العمل، والتكبير بعده، ثم التهليل. كل فصل مرتان. والإقامة فصولها مثنى مثنى، ويزاد فيها قد قامت الصلاة مرتين، ويسقط من التهليل في آخرها مرة واحدة.

بخش­های اذان عبارت­اند از: چهار تکبیر (الله اکبر)، شهادت به توحید (أشهد أن لا اله إلا الله)، بعد شهادت به رسالت (أشهد أن محمداً رسول الله)، و بعد شهادت به ولایت (أشهد أن علیاً و الأئمة من ولده حجج الله)، و بعد شهادت به هدایت (أشهد أن المهدی والمهدیین من ولده حجج الله)، سپس بگوید: (حَیَّ عَلی الصَّلاة)، (حَیَّ علی الفلاح) بعد (حَیَّ علی خیر العمل) و تکبیر (الله اکبر) و تهلیل (لا الله الا الله) و هر کدام از این بخش­ها را دو بار تکرار می­کند.

اقامه، همین بخش­ها را دارد، با این تفاوت که در اقامه همه­ی بخش­ها دوبار گفته می‌شود و بعد از (حَیَّ علی خیر العمل)، دوبار «قد قامت الصلاة» و تهلیل ( لا الله الا الله) آخر نیز یک بار گفته می­شود.

والترتيب شرط في صحة الآذان والإقامة.

ترتیب بخش­ها باید در اذان و اقامه، رعایت شود.

ويستحب فيهما سبعة أشياء: أن يكون مستقبل القبلة، وأن يقف على أواخر الفصول، ويتأنى في الآذان، ويحدر في الإقامة، وأن لا يتكلم في خلالهما، وأن يفصل بينهما بركعتين أو جلسة أو سجدة إلاّ في المغرب، فإنّ الأولى أن يفصل بينهما بخطوة أو سكتة، وأن يرفع الصوت به إذا كان ذكراً، وكل ذلك يتأكد في الإقامة. ويكره الترجيع في الآذان إلاّ أن يريد الإشعار. وكذا يحرم قول: الصلاة خير من النوم.

در اذان و اقامه هفت چیز مستحب است:

·       رو به قبله ایستادن

·       توقف کردن در آخر هر بند از اذان و اقامه

·       در اذان درنگ کند و آرام آرام اذان بگوید

·       اقامه را با شتاب بگوید

·       بین اذان و اقامه سخن نگوید

·       بین اذان و اقامه با یک نماز دو رکعتی یا با یک نشستن یا سجده فاصله اندازد، به جز در نماز مغرب که بهتر است با یک گام یا با لحظه­ای سکوت، بین آنها فاصله بیندازد.

·       اگر مرد اذان می­گوید، با صدای بلند اذان بگوید.

.  همه­ی این مستحبات، در اقامه استحبابش بیشتر است.

·       پیچاندن صدا در اذان، مکروه است، مگر برای اطلاع دادن به تعداد بیشتری از مردم باشد.

·       گفتن: «الصلاةُ خیرٌ مِنَ النوم» در اذان حرام است.

الرابع في أحكام الآذان وفيه مسائل:

الأولى: من نام في خلال الآذان أو الإقامة ثم استيقظ، استحب له استئنافه ويجوز له البناء، وكذا إن أغمي عليه.

چهارم: مسایلی در احکام اذان

اول: اگر کسی هنگام خواندن اذان یا اقامه بخوابد و بعد بیدار شود، مستحب است که از ابتدا شروع کند، البته

می­تواند از همان جا که خوابش برده بود، ادامه دهد، و کسی که از هوش برود نیز همین حکم را دارد.

الثانية: إذا أذن ثم ارتد جاز أن يعتد به ويقيم غيره، ولو ارتد في أثناء الآذان ثم رجع، أستأنف.

دوم: اگر کسی اذان بگوید و بعد مرتد شود، سایر افراد می­توانند به اذان او اکتفا کرده، فقط اقامه بگویند، و اگر در بین گفتن اذان مرتد شود و دوباره از ارتدادش برگردد، باید اذان را از ابتدا شروع کند.

الثالثة: يستحب لمن سمع الآذان أن يحكيه مع نفسه.

سوم: مستحب است کسی که اذان را بشنود، خود نیز آن را زمزمه کند.

الرابعة: إذا قال المؤذن قد قامت الصلاة، كره الكلام كراهية مغلظة إلاّ ما يتعلق بتدبير المصلين.

چهارم: هنگامی که مؤذن گفت: «قد قامت الصلاة» حرف زدن شدیداً مکروه می­گردد، مگر در مورد چیزهایی که به تدبیر امور نمازگزاران مربوط باشد.

الخامسة: يكره للمؤذن أن يلتفت يميناً وشمالاً، لكن يلزم سمت القبلة في أذانه.

پنجم: مکروه است مؤذن به چپ و راست رو برگرداند. مؤذن باید هنگام اذان به سوی قبله بایستد.

السادسة: إذا تشاح الناس في الآذان قدم الأعلم فالأتقى. ومع التساوي يستخار الله بالقرآن.

ششم: اگر چندین نفر خواهانِ اذان گفتن باشند، اولویت با فرد عالم­تر و سپس با فرد پرهیزگارتر است، و در صورت تساوی افراد، با استخاره­ی قرآن، مؤذن انتخاب می­گردد.

السابعة: إذا كانوا جماعة جاز أن يؤذنوا جميعاً، والأفضل إن كان الوقت متسعاً أن يؤذنوا واحداً بعد واحد.

هفتم: اگر یک گروه خواهانِ اذان گفتن بودند، جایز است همه با هم اذان بگویند، و در صورت داشتن وقت، بهتر است یکی پس ازدیگری اذان بگویند.

الثامنة: إذا سمع الإمام أذان مؤذن، جاز أن يجتزئ به في الجماعة، وإن كان ذلك المؤذن منفرداً.

هشتم: اگر امام جماعت، صدای اذان گفتنِ فردی را بشنود، می­تواند به همان اذان برای آغاز نماز اکتفا کند، هر چند مؤذن، نیّت فرادا داشته باشد.

التاسعة: من أحدث في أثناء الأذان أو الإقامة تطهّر وبنى في الأذان، وكذا في الإقامة والأفضل أن يعيد الإقامة بعد أن يتطهّر.

نهم: اگر در حین اذان یا اقامه، حدثی از فرد سر بزند، طهارت حاصل کرده، از همان جا ادامه دهد، البته در مورد اقامه بهتر است بعد از طهارت، دوباره از ابتدا اقامه را شروع کند.

العاشرة: من أحدث في الصلاة تطهّر وأعادها، ولا يعيد الإقامة، إلاّ أن يتكلم.

دهم: اگر در حین نماز، از نمازگزار، حدثی سر بزند، طهارت حاصل کرده، نماز را از ابتدا بخواند، اقامه را تکرار نمی‌کند مگر این که سخن گفته باشد.

الحادية عشرة: من صلى خلف إمام لا يقتدى به، أذن لنفسه وأقام. فإن خشي فوات الصلاة اقتصر على تكبيرتين، وعلى قوله: قد قامت الصلاة. وإن أخل بشيء من فصول الآذان، استحب للمأموم أن يتلفظ به.

اللجنة العلمية - أنصار الإمام المهدي (مكن الله له في الأرض)

الشيخ ناظم العقيلي

یازدهم: اگر کسی بخواهد پشت سر امام جماعتی که نمی­شود به او اقتدا کرد، نماز بخواند([772])، باید برای خودش اذان و اقامه بگوید، و اگر بترسد که نماز را از دست دهد، می­تواند با دو تکبیر و گفتنِ (قد قامت الصلاة)، نماز را به جا آورد، و اگر این امام جماعت، در بخشی از اذان اشکال داشته باشد، مستحب است مأموم، صحیحِ آن را بخواند.

هیأت علمی -  انصار امام مهدی(ع) (خداوند در زمین تمکینش دهد)

شیخ ناظم عقیلی

******

[772]- چون شروط امامت در او نبوده است. (مترجم)