پرسش ۵۱۱: آیا امام ازدواج کرده است؟

پرسش ۵۱۱:

 آیا امام ازدواج کرده است؟

السؤال/ ٥١١: هل الإمام متزوج؟

السلام عليكم ورحمة الله وبركاته.

هل هناك أدلة صحيحة السند تثبت أن لإمام المهدي عجل الله فرجه له ذرية؟

لو سمحتم أريد أدلة صحيحة من كتبنا. وشكراً.

المرسل: أسير - السعودية

سؤال/ ۵۱۱: آیا امام ازدواج  کرده است؟

سلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

آیا دلایل صحیح السندی وجود دارد که ثابت کنند که برای امام مهدی عج فرزندانی است؟

اگر لطف کنید دلایل صحیحی از کتاب هایمان می‌خواهیم، متشکرم.

فرستنده: اسیر - عربستان سعودی

الجواب: بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين، وصلى الله على محمد وآل محمد الأئمة والمهديين وسلم تسليماً كثيراً.

وعليكم السلام ورحمة الله وبركاته.

جواب: بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، وصلی الله علی محمد وآل محمد الأئمة و المهدیین وسلم تسلیماً کثیراً.

وعلیکم السلام و رحمة الله و برکاته.

ورد عن رسول الله(ص) ما مضمونه: (الزواج سنتي فمن اعرض عن سنتي فليس مني)([169]).

از رسول الله(ص) حدیثی به ‌این مضمون آمده است: (ازدواج سنت من است، هرفردی از سنت من روی گردان شود از من نیست([170])).

ويمكنك أن تستدل من الروايات التي سأسردها عليك الآن وهي غيض من فيض أن الإمام متزوج، إذ كيف تكون له ذرية دون زواج، وإليك الروايات:

و می توانی به‌این روایاتی که الان برایت می‌آورم استدلال کنی، و این بخشی از آنهاست که امام ازدواج کرده است، پس چگونه برای وی نسلی هست بدون این که ازدواج کرده باشد؟ برایت روایات زیر است:

الدليل الأول:

روى الشيخ النعماني (تلميذ ثقة الإسلام الكليني) في كتاب الغيبة، والشيخ الطوسي في كتاب الغيبة بسندين معتبرين: عن المفضل بن عمر، قال: (سمعت أبا عبد الله يقول: إن لصاحب هذا الأمر غيبتين، أحدهما تطول حتى يقول بعضهم مات، ويقول بعضهم قتل، ويقول بعضهم ذهب، حتى لا يبقى على أمره من أصحابه إلا نفر يسير لا يطلع على موضعه أحداً من ولده ولا غيره إلا المولى الذي يلي أمره).

دلیل أول:

شیخ نعمانی (دانش آموز موثق اسلام شیخ کلینی) در کتاب غیبت خود، و شیخ طوسی در کتاب غیبت با دو سند معتبر از مفضل بن عمر که می گوید: (از امام صادق(ع) شنیدم که می‌فرماید: برای صاحب این امر دو غیبت است که یکی از آن ها طولانی تر از دیگری است. تا آن جا که گفته می‌شود از دنیا رفته است و بعضی می‌گویند: کشته شده است، پس فقط عده کمی‌ از یاران حضرت بر امر او ثابت قدم باقی می مانند و هیچ کس از فرزندانش و غیر آن به مکان و امور او مطلع  و آگاه نخواهد شد، بجزء غلامی‌که امور و کارهای حضرت را انجام می‌دهد).

الدليل الثاني:

روى الشيخ الطوسي وجماعة بأسانيد متعددة عن يعقوب بن الضراب الأصفهاني: (أنه حج في سنة إحدى وثمانون ومائتين، فنزل بمكة في سوق الليل بدار تسمى دار خديجة، وفيها عجوز كانت واسطة بين الشيعة وإمام العصر(ع) - والقصة طويلة - وذكر في أخرها أنه أرسل إليها دفتراً وكان مكتوباً فيه صلوات على رسول الله وباقي الأئمة وعليه صلوات الله عليه، وأمره إذا أردت أن تصلي عليهم فصلي عليهم هكذا وهو طويل، وفي موضع منه:

دلیل دوم:

شیخ طوسی و گروهی با اسناد متعدد از یعقوب بن ضراب اصفهانی روایت می‌کنند که‌ایشان در سال ۲۸۱ به حج رفتند و شبی در مکه و در بازار به منزلی که به منزل خدیجه معروف است رفتند،که در آن جا پیر زنی زندگی می‌کرد و این زن واسطه بین امام عصر(ع) و شعیان می‌باشد- و داستان طولانی است – که در آخر آن آورده‌است که‌ ایشان(ع) برای وی مکتوبی ارسال کردند که در آن صلواتی بر رسول الله(ص) و بقیه ائمه(ع) نوشته بود، و به ‌ایشان امر داده بودکه هرگاه خواستی بر آن ها صلوات بفرستید و این گونه بر آن ها صلوات بفرستید وآن طولانی است، و در یک جای آن آمده است:

"اللهم أعطه في نفسه وذريته وشيعته ورعيته وخاصته وعامته وعدوه، وجميع أهل الدنيا ما تقر به عينه"، وفي أخره هكذا: "اللهم صل على محمد المصطفى، وعلي المرتضى، وفاطمة الزهراء، والحسن الرضا، والحسين المصفى، وجميع الأوصياء مصابيح الدجى وأعلام الهدى ومنار التقى والعروة الوثقى والحبل المتين والصراط المستقيم، وصل على وليك وولاة عهده والأئمة من ولده، ومد في أعمارهم وزد في آجالهم، وبلغهم أقصى آمالهم دنيا وديناً وآخرة إنك على كل شيء قدير").

 (خداوندا، در مورد خودش و فرزندانش و پیروانش و زیردستانش و نزدیک ترها و دورتر‌هایش و دشمنانش و همه اهل جهان، آن چه که چشمش را روشن کند؛ و در آخرش می‌فرماید خداوندا، درود بفرست بر محمد مصطفی، علی مرتضی، فاطمه زهرا، حسن پسندیده، حسین برگزیده و همه جانشینان او، آنان که چراغ های روشن‌گر تاریکی و نشانه‌های هدایت و مشعل‌های تقوی، و دستگیره‌ی استوار و رشته‌ی ناگسستنی و راه راست به سوی تو هستند. و بر ولی خودت، و والیان عهد او، و پیشوایان از فرزندانش درود فرست، و عمر آنان را طولانی و بر مدت زندگی شان بیفزای و در دین و دنیا و آخرت به آخرین آروزهایشان برسان، حقا که تو برهر چیز توانایی).

الدليل الثالث:

في زيارته المخصوصة التي تقرأ في يوم الجمعة، ونقل السيد رضي الدين علي بن طاووس في كتاب (جمال الأسبوع): (صلى الله عليك وعلى آل بيتك الطيبين الطاهرين)، وفي موضع آخر منها: (صلوات الله عليك وعلى آل بيتك هذا يوم الجمعة)، وفي أخرها قال: (صلوات الله عليك وعلى آل بيتك الطاهرين).

دلیل سوم:

در زیارت مخصوص که در روز جمعه خوانده می‌شود، آمده است که سیدرضی الدین علی بن طاووس در کتاب خود (جمال الاسبوع)(زیبایی هفته) نقل می‌کنند: (خداوند بر شما و اهل بیت پاک و طاهرتان درود بفرستد) و در بخش دیگری از آن: (درود خداوند بر شما و اهل بیت شما، امروز جمعه است) ودر آخرش: (درود خداوند بر شما و اهل بیت پاک‌تان).

الدليل الرابع:

ونقل في آخر كتاب (مزار) بحار الأنوار عن كتاب (مجموع الدعوات) لهارون موسى التلعكبري: (سلاماً وصلاة طويلة من رسول الله واحد واحد من الأئمة، وبعد ذكر السلام والصلاة على الحجة(ع) ذكر سلاماً وصلاة خاصة على ولاة عهد الحجة(ع) وعلى الأئمة من ولده ودعا لهم، "السلام على ولاة عهده، والأئمة من ولده، اللهم صل عليهم، وبلغهم آمالهم، وزد في آجالهم، وأعز نصرهم، وتمم لهم ما أسندت من أمرهم، واجعلنا لهم أعواناً وعلى دينك أنصاراً، فإنهم معادن كلماتك، وخزان علمك، وأركان توحيدك، ودعائم دينك، وولاة أمرك، وخلصاؤك من عبادك، وصفوتك من خلقك، وأولياؤك وسلائل أوليائك، وصفوة أولاد أصفيائك، وبلغهم منا التحية والسلام، واردد علينا منهم السلام، والسلام عليهم ورحمة الله وبركاته").

دلیل چهارم:

در آخر کتاب مزار بحارالانوار از کتاب مجموع الدعوات هارون موسی تلعکبری سلام و درود طولانی از رسول الله -یکی یکی از امامان- ذکر می‌کند، بعد از ذکرسلام و درود بر حجت علیه السلام سلام و درود مخصوصی بر والیان حجت علیه السلام و بر امامان از فرزندانش نقل می‌کند و برای آنان دعا می‌کند: (سلام بر والیان عهدش و امامان از فرزندانش، خدایا برآنان درود بفرست و آنان را به آرزوهایشان برسان، و اَجل هایشان را زیاد کن، و یاریشان بده، و امرشان را به اتمام برسان، و ما را یاران آن‌ها قرار بده و بردینت یارانی قرار بده، چون آن‌ها معدن‌های کلمات تو هستند و نگهبانان علمت هستند، و ارکان توحیدت، و ستون‌های دینت و والیان امرت، و بندگان خالص تو هستند، و آفریده‌های برتر تو هستند، و سرپرستان و فرزندان سرپرستان هستند، و برگزیدگان فرزندان برگزیدگانت هستند، و درود و سلام ما را به آنان برسان، و پاسخ سلامشان را از سوی ما بده، درود و رحمت وبرکات خداوند برآنان).

الدليل الخامس:

نقل السيد ابن طاووس (رحمه الله) في جمال الأسبوع ص٣٠٦ وغيره زيارة له كان في إحدى فقراتها هذا الدعاء بعد صلاة تلك الزيارة: (اللهم أعطه في نفسه وذريته وشيعته ورعيته وخاصته وعامته وعدوه وجميع أهل الدنيا ما تقر به عينه، وتسر به نفسه …).

دلیل پنجم:

سیدبن طاوس ره در جمال الاسبوع ص۳۰۶ و غیر آن زیارتی برای ایشان نقل می‌کند و در یکی از بخش‌های این دعا بعد از نماز این زیارت این گونه است: (خدایا به او و فرزندان شیعیان و مردم و خواص و عوام و دشمنش و همه اهل دنیا چیزی بده که به واسطه آن چشمش روشن می‌شود و نفسش خوشحال می‌شود...).

الدليل السادس:

قصة الجزيرة الخضراء التي نقلها العلامة المجلسي في بحار الأنوار، وفيها: (فسألته عن ميرة أهل بلده من أين تأتي إليهم، فإني لا أرى لهم أرضاً مزروعة، فقال: تأتي إليهم ميرتهم من الجزيرة الخضراء من البحر الأبيض، من جزائر أولاد الإمام صاحب الأمر(ع)، فقلت له: كم تأتيكم ميرتكم في السنة؟ فقال: مرتين، وقد أتت مرة وبقيت الأخرى، فقلت: كم بقي حتى تأتيكم؟ قال: أربعة أشهر).

دلیل ششم:

داستان جزیره خضراء (سبز)که علامه مجلسی آن را در بحارالانوار نقل می‌کنند و در آن آمده است: (من کیفیت معاش اهل آن بلد را از ایشان سؤال کردم و پرسیدم که: (روزی ایشان از کجا می‌آید؟ زیرا که من مزرعه‌ای برای ایشان ندیده بودم).

او گفت: (روزی اهل این بلد از جانب جزیره خضراء و دریای سفید که از جزیره‌های اولاد حضرت صاحب الامر علیه السلام است، می‌آید).

گفتم: (در هر چند مدّت می‌آید)؟

گفت: (در سال دو مرتبه . یک مرتبه ‌این سال آمد، مرتبه دیگرش باقی است).

گفتم: (چقدر باقی است تا وقت آمدن ایشان)؟

گفت: (چهار ماه).

الدليل السابع:

روى السيد الجليل علي بن طاووس في كتاب (عمل شهر رمضان): عن أبي قرة دعاء لابد أن يقرأ في جميع الأيام لحفظ وجود الإمام الحجة(ع)، ومن فقرات هذا الدعاء: (وتجعله وذريته من الأئمة الوارثين).

دلیل هفتم:

سید بزرگوار علی بن طاووس در کتاب ( عمل شهر رمضان) به نقل از أبی قرة  دعایی که باید در همه روزها برای حفظ وجود امام حجت خوانده شود، را روایت می­کند که بخش­هایی از این دعا: (ایشان و فرزندانشان را از امامان وارث قرار بده).

الدليل الثامن:

رواية الوصية التي رواها الشيخ الطوسي، وقد مر ذكرها في روايات المهديين، وفيها قال: (فإذا حضرته الوفاة فليسلمها إلى ابنه أول المقربين … الخ)، أي إذا حضرت الوفاة الإمام المهدي(ع) فليسلمها إلى ابنه أول المهديين.

دلیل هشتم:

روایت وصیت که شیخ طوسی آن را روایت می‌کندکه ذکر آن در روایات مهدیین گفته شده که در آن حضرت فرمودند: (هرگاه زمان مرگش فرا برسد آن را به فرزندش اولین نزدیکان وی ... تسلیم نماید … الخ؛)، یعنی هنگامی‌که زمان وفات امام مهدی علیه السلام فرا برسد آن را به فرزندش اولین مهدیین تسلیم نماید.

الدليل التاسع:

 المروي في مزار محمد بن المشهدي: عن الإمام الصادق(ع) أنه قال لأبي بصير: (كأني أرى نزول القائم(ع) في مسجد السهلة بأهله وعياله …)([171]).

دلیل نهم:

 در مزار محمد بن مشهدی از امام صادق علیه السلام روایت است که‌ایشان به ابی بصیر فرمودند: (گویا نزول حضرت قائم به همراه خانواده اش در مسجد سهله را مشاهده می‌کنم ... ([172])).

الدليل العاشر:

نقل العلامة المجلسي في مجلد الصلاة من البحار في أعمال صبح يوم الجمعة عن أصل قديم من مؤلفات قدمائنا دعاءاً طويلاً يقرأ بعد صلاة الفجر، ومن فقرات الدعاء للإمام الحجة(ع) هناك هو: (اللهم كن لوليك في خلقك ولياً وحافظا وقائداً وناصراً حتى تسكنه أرضك طوعاً، وتمتعه منها طويلاً، وتجعله وذريته فيها الأئمة الوارثين …).

دلیل دهم:

علامه مجلسی در جلد نماز بحار دراعمال صبح روز جمعه از اصل قدیمی‌آز مولفات قُدمای ما دعای طولانی نقل می‌کند، وآن بعداز نماز صبح خوانده می‌شود، یکی از بخش‌های آن دعا برای امام حجت(ع) است: (خدایا برای ولی‌ات در میان آفریده‌هایت ولی و نگهدار و فرمانده و یاری گر باش، تا اینکه او را در زمین به آسانی سکونت دهی، و او را در مدت طولانی بهره من سازی، و او و فرزندانش را از امامان وارث قرار دهی...).

الدليل الحادي عشر:

ذكر الشيخ عباس القمي (رحمه الله) في مفاتيح الجنان في الدعاء لصاحب الزمان(ع) وتسلسله بعد دعاء العهد الشريف. وجاء في أحدى فقراته: (اللهم أعطه في نفسه وأهله ووَلَدِه وذريته وأمته وجميع رعيته ما تقربه عينه وتسربه نفسه …). وهذا الدعاء يهتم بذكر ولد واحد للإمام المهدي(ع) وبعده يذكر الذرية مما يدل على أن لهذا الولد مقاماً خاصاً.

دلیل یازدهم:

شیخ عباس قمی‌ در مفاتیح الجنان دعایی برای امام صاحب زمان(ع) نقل می‌کند که‌ این دعا بعد از دعای عهد آمده است. در جایی از آن آمده است: (خدایا به او و خانواده و فرزندش و فرزندانش و مردمش و همه مردمش چیزی عطاکن که چشمانش نورانی شود و خوشحال شود). و این دعا به ذکر یکی از فرزندان امام مهدی(ع) اهتمام می‌کند و بعد از آن ذریه (نسل) امام را ذکر می‌کند که خود دلالت می‌کند این فرزند مقام خاصی دارد.

الدليل الثاني عشر:

قول الإمام المهدي(ع) في خطبته بين الركن والمقام عند قيامه: (… فقد أخفنا وظلمنا وطردنا من ديارنا وأبنائنا، وبغي علينا ودفعنا عن حقنا …) ([173]). وهذا إعلان وبيان من الإمام المهدي(ع) في أول قيامه بأنه طرد من داره وأبنائه بسبب مطاردة الظالمين له، والبحث عن آثاره(ع) في كل مكان وزمان.

دلیل دوازدهم:

فرموده امام مهدی علیه السلام در خطبه‌ای که به هنگام قیام خود بین رکن و مقام بیان می‌کند: (… ما مورد وحشت و ستم قرار گرفتیم و از شهرها و فرزندانمان رانده شدیم و بر ما ستم شد و از حقمان کنار زده شدیم([174])). و این اعلان و بیان از طرف امام مهدی(ع) در ابتدای قیامش می‌باشد به ‌این که ‌ایشان از منزل  و فرزندانش رانده شده و آن به سبب مطاردت ایشان توسط ظالمان، و جست و جوی ایشان در هر مکان و زمان  است.

الدليل الثالث عشر:

عن أبي الحسن الرضا: (كأني برايات من مصر مقبلات، خضر مصبغات، حتى تأتي الشامات، فتهدى إلى ابن صاحب الوصيات) ([175]). فدلالة هذه الرواية واضحة على أن قبل قيام القائم تهدى الرايات (أي تبايع) إلى ابن صاحب الوصيات، وصاحب الوصيات هو وارث الأئمة المعصومين وخاتمهم ومن انتهت إليه الوصية وهو الإمام محمد بن الحسن العسكري صاحب الزمان(ع) وهو المستحفظ من آل محمد. والرواية تنص على أن الرايات تهدى الى ابن صاحب الوصيات أي ابن الإمام المهدي(ع).

دلیل سیزدهم:

از أبی الحسن الرضا علیه السلام که می‌فرماید: (گویا پرچم های سبز رنگ را که از مصر رو آورده می‌بینم که بشامات آید و به فرزند صاحب وصیت ها هدایت کند ([176])). و دلیل این روایت واضح است به‌ این که قبل از قیام قائم پرچم ها به فرزند صاحب وصیت ها هدایت می‌شوند (یعنی بیعت می‌شود). و صاحب وصیت ها همان وارث ائمه معصومین و خاتم آن‌ها و کسی که وصیت به وی منتهی می‌شود و ایشان همان امام محمد بن حسن عسکری علیه السلام صاحب زمان است و ایشان هستند که از خاندان محمد محفوظ مانده است. و روایت بیان می‌کند که پرچم ها به فرزند صاحب وصیت ها یعنی فرزند امام مهدی علیه السلام هدایت می‌شود.

الدليل الرابع عشر:

ورد ذكر ذرية الإمام المهدي(ع) في (دعاء يوم الثالث من شعبان) يوم ولادة الإمام الحسين(ع).

عن أبي القاسم ابن علاء الهمداني وكيل الإمام العسكري(ع) إن الحسين(ع) ولد يوم الخميس لثلاث خَلَون من شعبان فصمه وأدع بهذا الدعاء: (اللهم إني أسألك بحق المولود بهذا اليوم ...... قتيل العبرة، وسيد الأسرة، الممدود بالنصرة يوم الكرة، المعوض من قتلِه إن الأئمة من نسله، والشفاء في تربته، والفوز معه في أوبته، والأوصياء من عترته بعد قائمهم وغيبته، حتى يدركوا الأوتار، ويثأروا الثار، ويرضوا الجبار، ويكونوا خير أنصار، صلى الله عليهم مع اختلاف الليل والنهار ...)([177]).

دلیل چهاردهم:

ذکر فرزندان امام مهدی علیه السلام در دعای روز ۳ ماه شعبان روز ولادت امام حسین(ع) آمده است.

ابوالقاسم ابن علا همدانی وکیل امام عسکری(ع) می‌گوید: حسین(ع) در پنج شنبه سوم شعبان به دنیا آمده است، این روز را روزه بگیر و این دعا را بخوان: (خدایا از تو به حق مولود این روز درخواست می‌کنم... کشته اشک، و آقای خاندان، فردی که در روز رجعت یاری می‌شود، عوض کشته شدنش این است که امامان از نسل ایشان هستند، و شفاء در تربت ایشان است، و رستگاری با او و بازگشت اوست، و اوصیاء از عترت ایشان بعد از قائم آنان و غیبت اوست، تا اینکه آنان را درک کنند و خون خواهی کنند، و خداوند جبار را خوشحال کنند، و بهترین یاران شوند، درود خداوند بر آنان با رفت وآمد شب و روز... ([178])).

الدليل الخامس عشر:

مدح الإمام الحسن العسكري(ع) لأسباطه من ذرية القائم: عن المجلسي، قال: وجد بخط الإمام أبي محمد العسكري(ع) على ظهر الكتاب: (قد صعدنا ذرى الحقائق بأقدام النبوة والولاية، وذرنا سبع طرائق بأعلام الفتوة والهداية، ونحن ليوث الوغى، وغياث الندى، وفينا السيف والقلم في العاجل، ولواء الحمد في الآجل، أسباطنا خلفاء الدين القويم، ومصابيح الأمم، ومفاتيح الكرم ...) ([179]). وهنا أشار الإمام الحسن العسكري إلى أسباطه (أسباطنا خلفاء الدين القويم)، والسبط ابن الابن، ولا يوجد ابن للإمام الحسن العسكري(ع) غير الإمام المهدي(ع)، فتعين أن يكون هؤلاء الأسباط من ذرية الإمام المهدي وخلفاءه في الأمة. وأيضاً هذا الخبر يعضد روايات ذرية الإمام المهدي الذين يحكمون بعده.

اللجنة العلمية -أنصار الإمام المهدي (مكن الله له في الأرض)

     الأستاذ أبو محمد الأنصاري -٢٠/ رجب/ ١٤٣١

دلیل پانزدهم:

امام حسن عسکری علیه السلام اسباط خود را از نسل حضرت قائم علیه السلام را مدح می‌کند: مجلسی می‌گوید: به خط امام حسن عسکری علیه السلام در پشت کتاب نوشته شده بود:( بی‌گمان قلّه‌های حقیقت را با گام‌های نبوّت و ولایت فتح کردیم و هفت (طبقه) آسمان را با چراغ‌های فتوّت روشن نمودیم. ما شیران کارزار و باران رحمتیم، در این دنیا، شمشیر و قلم و در آن دنیا، پرچم ستایش و دانش به دست ماست، فرزندانمان خلفای دین، هم پیمان یقین، چراغ امت‌ها و کلید کرامت‌اند ... ([180])). امام حسن عسکری(ع) در اینجا به نواده‌های خود اشاره دارد، ( نوه‌های ما خلفای دین استوار هستند) نوه فرزندِ فرزند است، و فرزندی غیر از امام مهدی(ع) برای امام حسن عسکری(ع) نبود، مشخص می‌شود که ‌این نواده‌ها از نسل امام مهدی(ع) هستند و آنان خلفای او در میان امت هستند. همچنین این روایت را روایات فرزندان امام مهدی که بعد از ایشان حکومت می‌کنند محکم می‌کنند.

هیئت علمی - أنصار امام مهدی (مکن الله له فی الأرض)

  استاد أبو محمد أنصاری - ۲۰/ رجب/ ۱۴۳۱

******

[169]- وردت بهذا المضمون وبألفاظ مختلفة أحاديث كثيرة انظر على سبيل المثال: جواهر الكلام ج29 ص12.

[170]- با این مضمون وبا الفاظ مختلف احادیث زیادی وارد شده است برای مثال به کتاب: جواهر الکلام ج29 ص12 نگاه کنید.

[171]- المزار: محمد بن المشهدي: ص134

[172]- مزار: محمد بن مشهدی: ص134

[173]- الغيبة للنعماني: ص290.

[174]- غیبت نعمانی: ص290.

[175]- المعجم الموضوعي: ص451.

[176]- معجم موضوعی: ص451.

[177]- بحار الأنوار: ج53 ص94.

[178]- بحار الأنوار: ج53 ص94.

[179]- إلزام الناصب ج2 ص143، بشارة الإسلام: ب12 ص168.

[180]- إلزام الناصب ج2 ص143، بشارة الإسلام: ب12 ص168.