پرسش ۱۶۵: آیه‌ی ﴿مَن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا....﴾

پرسش ۱۶۵:

معنای آیه‌ی: ﴿مَن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا....﴾

سؤال/ ١٦٥: قوله تعالى: ﴿مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاءُ لِمَنْ نُرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُوماً مَدْحُوراً * وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً﴾([588]).

معنای این آیه﴿هر‌کس که خواهان اين جهان زودگذر باشد هرچه بخواهیم برای کسی‌که بخواهیم ارزانی‌اش داريم، آن‌گاه جهنم را جايگاه او سازيم تا نکوهيده و مردود به آن دراُفتد * و هر‌که قصد آخرت نماید و در طلب آن سعی و تلاشش را در آن به کار بندد در‌حالی‌که مؤمن باشد، آنان کسانی هستند که از سعی و تلاش‌شان سپاس‌گزاری خواهد شد﴾.([589])

الجواب: بسم الله الرحمن الرحيم

والحمد لله رب العالمين، وصلى الله على محمد وآل محمد الأئمة والمهديين

الدنيا والآخرة طريقان مختلفان، هذا إلى المشرق، وهذا إلى المغرب. فمن توجه إلى أحدهما جعل الأخرى في ظهره، فلا يجتمعان في عين إنسان، ولا يجتمعان في قلب إنسان. لا يجتمع حب الدنيا وحب الآخرة في قلب إنسان([590]). كيف، والله لا تساوي الدنيا عنده جناح بعوضة، ولو كانت لها قيمة عنده لما كان لكافر فيها شربة الماء ([591]). كيف، والله لم ينظر إلى عالم الأجسام منذ خلقه([592]) ؟ كيف وكيف ...

پاسخ:

بسم الله الرحمن الرحیم

والحمدلله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آل محمد الائمة و المهدیین و سلم تسلیماً.

دنیا و آخرت دو مسیر متفاوتند؛ این، رو به مشرق دارد و آن، رو به مغرب. کسی‌که به یکی روی آورد، دیگری را پشت سر خود نهاده است؛ و این‌دو در چشم انسان و در قلب انسان با هم جمع نمی‌گردند. حب و دوستی دنیا و حب آخرت در قلب انسان جمع نمی‌شوند؛([593]) و چگونه باهم جمع شوند حال آن‌که به خدا سوگند دنیا در نظر خداوند به اندازه‌ی بال پشه‌ای ارزش ندارد که اگر برای او قدر و قیمتی داشت، کافر در آن جرعه آبی نمی‌نوشید؛([594]) و چگونه چنین باشد حال آن‌که خداوند از وقتی که عالم اجسام را آفریده به آن نگاه نینداخته است؟([595]) و چگونه.... و چگونه....

﴿فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ﴾([596]).

﴿ زنهار زندگی دنيا شما را نفريبد، و آن فريبنده، به خدا مغرورتان نگرداند﴾.([597])

﴿مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ﴾: أي الدنيا، ﴿عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاءُ لِمَنْ نُرِيدُ﴾: أي أعطاه الله فيها إذا أراد الله، ويعطي الله ما يريد إعطاءه لمن يريد إعطاءه، فربما يطلب الإنسان الدنيا ويخسر الآخرة، ولكنه لا يحصل على شيء من الدنيا، فيخسر الدنيا والآخرة.

﴿ هر‌کس‌ که خواهان اين جهان زودگذر باشد ﴾ ، یعنی دنیا ﴿ هر‌چه بخواهیم برای کسی‌که بخواهیم ارزانی‌اش داريم ﴾ ، یعنی اگر خداوند اراده کند در آن او را بهره‌مند می‌سازد و آن‌چه را که اراده کند ببخشد، به کسی‌که بخواهد می‌بخشد؛ اما چه بسا انسان دنیا را بطلبد و آخرت را از کف بدهد ولی چیزی از دنیا هم به دست نیاورد و درنتیجه خسران دنیا و آخرت را نصیب خود کند.

ثم تكون نتيجة طالب الدنيا في الآخرة خسارة عظيمة، ﴿ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُوماً مَدْحُوراً﴾([598]). 

به این ترتیب نتیجه‌ی خواستن دنیا در برابر آخرت، زیانی بس عظیم خواهد بود: ﴿ آن‌گاه جهنم را جايگاه او سازيم تا نکوهيده و مردود به آن دراُفتد﴾.([599])

﴿وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ﴾: إرادة الدنيا لا تحتاج إلى شيء فقط النية والإعراض عن الآخرة، أما إرادة الآخرة فتحتاج إلى الإيمان بولي الله الأعظم والحجة في كل زمان، وتحتاج إلى السعي مع ولي الله والحجة على الناس في كل زمان، وهذا السعي هو من القرض الذي قال عنه تعالى: ﴿مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ﴾([600]).

﴿ و هر‌که قصد آخرت نماید و در طلب آن سعی و تلاشش را در آن به کار بندد در حالی‌که مؤمن باشد ﴾ : دنیاخواهی به چیزی جز نیّت و روی‌گردانی از آخرت نیاز ندارد. ولی آخرت‌خواهی به ایمان به بزرگ‌ترین ولیّ خداوند و حجّت خدا در هر زمان نیاز دارد و مستلزم کار و تلاش همراه با ولیّ خدا و حجّت بر مردم در هر زمان است و این کار و تلاش از جمله‌ی همان قرضی است که خدای متعال درباره‌اش می‌فرماید: ﴿ کيست که خدا را قرضی نیکو دهد تا برای او دو چندانش کند و او را پاداش نيکو باشد؟﴾.([601])

ويقرض الله: أي يصل الإمام بصلة ([602])، إما مادية في أموال، أو يسعى بجهده مع ولي الله، ويجاهد مع ولي الله بلسانه ويده، والصلة الأخيرة أفضل قطعاً من الأولى.

به خدا قرض دهد یعنی به امام صله‌ای دهد،([603]) یا مادی که در اموال است؛ یا این‌که در راه ولیّ خداوند، تلاش و کوشش کند و با زبان و دستش، با ولیّ خداوند تلاش کند. صله‌ی دوم، قطعاً از اولی برتر است.

وهؤلاء الذي يسعون مع ولي الله بعد الإيمان به؛ لأن الإيمان به هو الإيمان بالله سبحانه وتعالى ﴿سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً﴾، والذي يشكرهم هو الله سبحانه وتعالى؛ لأنهم أقرضوه هو سبحانه وتعالى، فقد جعل سبحانه هذا الأمر (السعي مع الإمام) قرضاً لله وعلى الله سداده، فيكون سداد الله هو شكر هؤلاء؛ لأنهم عباد شاكرون، فقد شكروا نعمة الله عليهم بولي الله وسعوا معه إلى الله، ﴿وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ﴾([604]).

این کسانی‌که همراه با ولیّ خدا سعی و تلاش می‌کنند، پس از ایمان آوردن به او می‌باشد؛ چرا که ایمان آوردن به او، ایمان به خداوند سبحان و متعال می‌باشد، ﴿ از سعی و تلاش‌شان سپاس‌گزاری خواهد شد ﴾ ، و کسی‌که از آن‌ها سپاس‌گزاری می‌کند خود خداوند سبحان و متعال است؛ زیرا آن‌ها به خداوند سبحان و متعال قرض داده‌اند و خداوند خود این (کار و تلاش همراه با امام) را قرضی به خدا در نظر گرفته و بازپرداخت آن نیز بر عهده‌ی خداوند است و پرداخت خداوند همان سپاس‌گزاری از این‌ها می‌باشد؛ زیرا آن‌ها بندگانی هستند شاکر، که نعمت ولیّ خداوند بر خودشان را شکر گزارده‌اند و به همراه او به سوی خداوند، سعی و تلاش نموده‌اند ﴿ و اندکی از بندگان من سپاس‌گزارند ﴾ .([605])

وشكر الله لعبد هو نعمة ما بعدها نعمة؛ لأنها خاصة بآل محمد(علیهم السلام) فمن شكره الله كان منهم، (سلمان منا أهل البيت) ([606]). انظر ماذا قال تعالى في سورتهم وهي (هل أتى): ﴿إِنَّ هَذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَكَانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُوراً ﴾ ([607])، وهؤلاء الذين سعيهم مشكور في سورة (هل أتى) هم: محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) وعلي وفاطمة والحسن والحسين والأئمة والمهديون (علیهم السلام)، فمن سعى سعيهم ووالاهم وجاهد معهم بماله وقلبه ولسانه ويده كان منهم، ﴿فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً﴾ ([608])، أي منا أهل البيت.

سپاس‌گزاری خداوند از بنده، نعمتی است که بالاتر از آن نعمتی  وجود ندارد؛ زیرا نعمتی است که به آل محمد  (علیهم السلام) اختصاص داده شده و کسی‌که خداوند سپاس‌گزارش باشد، در زمره‌ی آن‌ها(علیهم السلام)  خواهد بود «سلمان از ما اهل بیت است».([609]) بنگر خداوند متعال در سوره‌ی مربوط به آن‌ها (هل اتی) چه فرموده است: ﴿ اين پاداش شما است و از سعی و کوششتان سپاس‌گزاری شده است ﴾([610]) ، و این‌ها که در سوره‌ی «هل اتی» از سعی و کوششان قدردانی شده است حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و علی، فاطمه، حسن، حسین، ائمه و مهدیّین  (علیهم السلام) هستند. لذا، کسی‌که همانند سعی آن‌ها سعی و تلاش کند و از آن‌ها پیروی کند و با مال و قلب و زبان و دستش همراه با آن‌ها جهاد کند، از آن‌ها است: ﴿ آنان کسانی هستند که از سعی و تلاش‌شان سپاس‌گزاری خواهد شد ﴾([611]) .

******

[588] - الإسراء : 18 – 19.

[589]- إسراء: 18 و 19.

[590] - قال رسول الله (ص): (الدنيا والآخرة ضرتان بقدر ما تقرب من أحدهما تبعد عن الأخرى) عوالي اللئالي : ج1 ص278 ح106، وقال علي (علیه السلام): (إن الدنيا والآخرة عدوان متفاوتان وسبيلان مختلفان، فمن أحب الدنيا وتولاها أبغض الآخرة وعاداها. وهما بمنزلة المشرق والمغرب وماش بينهما، كلما قرب من واحد بعد من الآخر، وهما بعد ضرتان ) نهج البلاغة/ الحكم القصار (103) .

[591]- قال الإمام الصادق (علیه السلام) في نصيحة لأحد أصحابه جاء فيها : (يا فضيل ابن يسار، لو عدلت الدنيا عند الله عز وجل جناح بعوضة ما سقى عدوه منها شربة ماء) الكافي : ج 2 ص246 ح5.

[592]- في تفسير الفاتحة للملا صدر المتألهين ، قال رسول الله (ص): (إن الله لم ينظر إلى الأجسام منذ خلقها)، وفي الجامع الصغير للسيوطي: ج1 ص273 ح1780، قال رسول الله (ص): (إنّ الله تعالى لم يخلق خلقاً هو أبغض إليه من الدنيا، وما نظر إليها منذ خلقها بغضاً لها).

[593]- رسول خدا ص می‌فرماید: «دنیا و آخرت بر‌خلاف یکدیگر هستند؛ هر اندازه به یکی نزدیک‌تر شود، از دیگری دور خواهد شد». عوالی اللئالی: ج 1 ص 278 ح 106؛ و علی ع می‌فرماید: «دنیا و آخرت دو دشمن آشتىناپذیر و دو راه مختلف‌اند؛ پس کسى‌که دنیا را دوست بدارد و به آن عشق ورزد آخرت را دشمن داشته، با آن عداوت مىکند. این‌دو همچون مشرق و مغرب‌اند: پوینده‌ی این دو راه، هر‌گاه به یکى از دو‌طرف نزدیک شود از دیگرى دور گردد، و آن‌دو همانند هَوو می‌باشند». نهج البلاغه: حمت 103.

[594]- در نصیحتی که امام صادق ع به یکی از یارانش می‌فرماید آمده است: «ای فضیل بن یسار! اگر دنیا در نظر خداوند عزّوجل به اندازه‌ی بال پشه‌ای ارزش و قیمت داشت، دشمن او جرعه آبی از آن نمی‌نوشید». کافی: ج 2 ص 246 ح 5.

[595]- در تفسیر سوره‌ی فاتحه ملا صدرا المتألهین آمده است: رسول خدا ص می‌فرماید: «خداوند از زمانی‌که عالم جسدها را خلق کرد به آن نگاه نینداخته است» و در جامع الصغیر سیوطی ج 1 ص 273 ح 1780 روایت شده است که رسول خدا ص فرمود: «خداوند متعال خلقتی که بیش از دنیا به او دشمنی کرده باشد، نیافریده است و از زمانی‌که با انزجار آن را آفرید به آن ننگریسته».

[596]- فاطر : 5.

[597]- فاطر: 5.

[598]- الإسراء : 18.

[599]- اسراء: 18.

[600]- الحديد : 11.

[601]- حدید: 11.

[602]- انظر: الكافي : ج1 ص537، باب صلة الامام، وفيه سبعة أحاديث منها:

عن الخيبري ويونس بن ظبيان قالا: سمعنا أبا عبد الله (علیه السلام) يقول: (ما من شئ أحب إلى الله من إخراج الدراهم إلى الامام وإن الله ليجعل له الدرهم في الجنة مثل جبل أحد، ثم قال : إن الله تعالى يقول في كتابه: من ذا الذي يقرض الله قرضا حسنا فيضاعفه له أضعافا كثيرة، قال: هو والله في صلة الامام خاصة).

وعن إسحاق بن عمار، عن أبي إبراهيم (علیه السلام) قال: (سألته عن قول الله عز وجل: من ذا الذي يقرض الله قرضاً حسناً فيضاعفه له وله أجر كريم، قال: نزلت في صلة الامام).

[603]- به کافی ج 1 ص 537 باب صله به امام که در آن هفت حدیث وجود دارد مراجعه نمایید؛ از جمله: «هیچ‌چیز نزد خداوند دوست داشتنی‌تر از دادن درهم به امام نیست که خداوند آن درهم را در بهشت برای او چون کوه احد می‌نماید». سپس فرمود: «خداوند متعال در کتابش می‌فرماید: ﴿مَن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ﴾ (کيست که خدا را قرضی نیکو دهد تا برای او دو چندانش کند و او را پاداش نيکو باشد؟)» فرمود: «به خدا سوگند منظور، به طور خاص صله به امام می‌باشد».

از اسحاق بن عمار از ابا ابراهیم ع روایت شده است: از این سخن خداوند عزّوجل سوال کردم ﴿مَن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ﴾ (کيست که خدا را قرضی نیکو دهد تا برای او دو چندانش کند و او را پاداش نيکو باشد؟) فرمود: «درباره‌ی صله به امام نازل شده است».

[604]- سـبأ : 13.

[605]- سبأ: 13.

[606]- عيون أخبار الرضا (علیه السلام) : ج1 ص70 ح282.

[607]- الإنسان : 22.

[608]- الإسراء : 19.

[609]- عیون اخبار الرضا ع: ج 1 ص 70 ح 282.

[610]- انسان: 22.

[611]- إسراء: 19.